Systemy utrzymania cieląt

Żywienie cieląt w pierwszych tygodniach życia ma większy wpływ na ich przyszłą wydajność mleczną niż odziedziczone po rodzicach geny. Nieprawidłowy odchów jałówek może wpływać na ograniczenie ich potencjału genetycznego aż o 12–20%.

tekst: Błażej Zielonka, PFHBiPM

Kluczowym elementem prawidłowego odchowu cieląt i jałówek oprócz żywienia jest dobrostan – stan zdrowia fizycznego i psychicznego zwierzęcia osiągany w warunkach pełnej harmonii ustroju w jego środowisku. Wybór właściwego systemu utrzymania cieląt zależy między innymi od ich wieku i od skali produkcji.

Preferowane systemy utrzymania
Cielęta w wieku jednego, dwóch tygodni powinny być utrzymywane na ściółce w kojcach lub w budkach indywidualnych (np. pod wiatą lub na zewnątrz). Utrzymywanie cieląt w budkach zewnętrznych typu igloo ma sporo zalet: dostęp do świeżego powietrza, promieni słonecznych, mniejsze ryzyko przenoszenia infekcji chorobotwórczych, niskie nakłady inwestycyjne na utrzymanie stanowiska.

Zwierzęta w drugim, trzecim tygodniu życia należy łączyć w grupy, w których powinny przebywać do czasu odsadzenia – maksymalnie do czwartego miesiąca (również kontynuacja odchowu z pierwszego, drugiego tygodnia życia). W tym przypadku uregulowania prawne mówią o skali produkcji, zabrania się bowiem utrzymywania cieląt powyżej ósmego tygodnia życia w pojedynczych boksach, z wyjątkiem sztuk utrzymywanych razem z matkami w okresie ssania. Uregulowania te nie dotyczą również gospodarstw utrzymujących mniej niż sześcioro cieląt jednocześnie oraz sztuk chorych.

Zalety utrzymania cieląt w budkach grupowych:

• wzajemne uczenie się pobierania paszy objętościowej, swoboda poruszania;
• mniejsze nakłady pracy na obsługę cieląt;
• niższy koszt inwestycyjny jednego stanowiska.

Jak powinien wyglądać kojec indywidualny dla cieląt?
Ściany kojca indywidualnego, w którym utrzymywane są zwierzęta zdrowe, powinny być wykonane tak, aby umożliwiały cielętom kontakt wzrokowy i fizyczny. Szerokość pomieszczenia powinna odpowiadać wysokości cielęcia w kłębie, a długość – co najmniej 1,1 długości jego ciała, mierzonej od czubka nosa do ogonowej krawędzi guza kulszowego.

Przykładowe wymiary kojców pojedynczych dla cieląt:

• kojce indywidualne do drugiego tygodnia życia: 1,2 m × 0,8 m,
• kojce indywidualne od trzeciego do ósmego tygodnia życia: 1,6 m × 1 m.

Ważne, żeby ściany i wyposażenie kojca wykonane były z materiałów, które można łatwo czyścić i dezynfekować. Najlepiej sprawdzają się elementy wykonane z tworzywa sztucznego lub ze sklejki wodoszczelnej.

Planując stanowiska do karmienia w kojcach grupowych, należy uwzględnić ograniczoną obsadę. W przypadku gdy cielęta utrzymywane są grupowo, powierzchnia kojca w przeliczeniu na jedną sztukę powinna wynosić co najmniej:

• 1,5 m² dla cieląt o masie ciała do 150 kg,
• 1,7 m² dla cieląt o masie ciała od powyżej 150 kg do 220 kg,
• 1,8 m² dla cieląt o masie ciała powyżej 220 kg.

Udowodniono, że przy obsadzie przekraczającej piętnaście cieląt w kojcu występowały większe problemy ze schorzeniami dróg oddechowych i rejestrowano obniżone przyrosty masy ciała w porównaniu do notowanych u zwierząt przebywających w kojcach z mniejszą obsadą. W przypadku utrzymywania cieląt grupowo, gdy nie żywi się ich do woli lub z elektronicznych stacji odpasowych, każde zwierzę ma zapewniony dostęp do paszy w tym samym czasie.

Istnieje również możliwość grodzenia wybiegów dla cieląt na wolnym powietrzu przylegających bezpośrednio do budynku inwentarskiego. Ich powierzchnia powinna być utwardzona, odpowiednio wyprofilowana i skanalizowana, aby możliwe było utrzymanie odpowiednich warunków sanitarnych.

Minimalne wymagania powierzchniowe utwardzonych wybiegów:

• dla jałówek: 3–3,5 m² na jedną sztukę,
• dla cieląt: 2–2,5 m² na jedną sztukę.

Ogrodzenia wybiegów, podobnie jak przegrody wewnętrzne, powinny być dostosowane do wielkości zwierząt, ich temperamentu i siły. Ogrodzenia przeznaczone dla bydła wykonywane są przeważnie z rur stalowych o średnicy 1,5–2 cali.

Zdrowotność przyszłych mlecznic
Aby zapewnić właściwy dobrostan, niezwykle ważne jest ograniczenie kontaktu cieląt z mikroorganizmami występującymi w pomieszczeniach inwentarskich. W tym celu należy jak najczęściej usuwać obornik (głęboka ściółka sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów), często ścielić, a nade wszystko dezynfekować kojce i budki co najmniej raz na siedem dni. Zasiedlanie kojców grupowych powinno odbywać się na zasadzie: wszystko pełne, wszystko puste.

Udowodniono, że aktywna odporność immunologiczna rozwija się u cieląt w pierwszym tygodniu życia i dopiero w dziesiątym tygodniu stanowi skuteczną ochronę przed infekcjami. Kontakt uodpornionego bydła dorosłego z narażonym na infekcje słabo odpornym cielęciem może spowodować rozwinięcie się choroby. Dlatego okres przebywania cieląt w pomieszczeniu przeznaczonym tylko do odchowu tej grupy zwierząt powinien wynosić około czterech miesięcy. Poza tym cielęta w okresie karmienia paszą płynną nie powinny być utrzymywane w oborze razem ze starszymi zwierzętami. Jeżeli nie ma takiej możliwości, należy im stworzyć warunki, w których nie będą miały bezpośredniego kontaktu z dorosłymi sztukami i, w miarę możliwości, zapewnić dostęp do światła i świeżego powietrza.

W celu zachowania prawidłowego dobrostanu cieląt niezbędne jest również stworzenie odpowiednich warunków mikroklimatycznych w pomieszczeniach, w których przebywają. Do podstawowych parametrów określających mikroklimat pomieszczeń inwentarskich należą: temperatura i wilgotność względna powietrza, koncentracja szkodliwych gazów, poziom oświetlenia oraz wentylacja i prędkość ruchu powietrza.

Zakres temperatury powietrza wymagany w utrzymaniu cieląt zawarty jest w przedziale 10–20°C, dolna krytyczna temperatura wynosi 20°C, a górna krytyczna – 40°C. Warto zauważyć, że stres zimna u nowo narodzonych zwierząt występuje przy temperaturze powietrza poniżej 10°C, stąd coraz bardziej popularne jest podgrzewanie budek promiennikami podczerwieni. Jedyną wadą systemu odchowu cieląt w budkach zewnętrznych typu igloo może być ekstremalnie niska temperatura powietrza zimą. Dlatego też stosuje się różnego rodzaju zadaszenia, kurtyny lub siatki przeciwwietrzne, które chronią zwierzęta i personel obsługujący przed niekorzystnym działaniem niskich temperatur i przeciągów.

Oświetlenie sztuczne powinno stanowić uzupełnienie oświetlenia naturalnego. Dopuszcza się doświetlanie pomieszczeń światłem sztucznym umożliwiającym zwierzętom orientację wzrokową. Dla jałówek i cieląt powyżej drugiego tygodnia optymalne natężenie światła sztucznego powinno być na poziomie 8–12 W/m² światła żarowego i 2–3 W/m² światła jarzeniowego. W luksach wartość ta wynosi 20–30.

Jeśli chodzi o wentylację, to w budynkach dla bydła wystarczająca jest właściwa wentylacja grawitacyjna. W przypadku gdy rozwiązania wentylacji naturalnej są niewystarczające, należy zaprojektować wentylację mechaniczną, aby zapewnić zwierzętom odpowiednie warunki mikroklimatyczne. Podstawowym problemem systemu wentylacyjnego w pomieszczeniach dla cieląt, zwłaszcza tych tradycyjnych, jest normatywnie duża wymiana powietrza w przeliczeniu na masę ciała przy wymaganej niskiej prędkości ruchu powietrza w budynku. Prędkość ruchu powietrza w tego typu obiektach (tradycyjne, zamknięte) nie powinna przekraczać 0,2 m/s w okresie zimowym oraz 0,3 m/s w okresie letnim (nie powinna powodować przeciągów). Coraz częściej (zwłaszcza w USA) stosowane są tzw. rękawy wentylacyjne, które wprowadzają do pomieszczeń wymuszony nawiew powietrza o niskiej prędkości, niepowodujący przeciągów.

Nieprawidłowe warunki utrzymania oraz złe żywienie, oprócz czynników infekcyjnych (mikroorganizmów chorobotwórczych) i odporności indywidualnej, są najczęstszymi przyczynami schorzeń wśród cieląt. Sztuką jest popełnianie jak najmniejszej liczby błędów lub całkowite ich wyeliminowanie w odchowie tych zwierząt. Nie da się tego zrobić bez bieżącej oceny ogólnie pojętego dobrostanu. Pogorszenie efektów odchowu to najczęściej kombinacja wielu czynników.  