Bakterie beztlenowe Clostridium

W swojej trudnej i odpowiedzialnej pracy hodowcy bydła mlecznego napotykają wiele problemów do rozwiązania: jak żywić krowy, aby podnieść rentowność gospodarstwa, co zrobić, aby produkowały zdrowe mleko? Poważnym zagrożeniem dla utrzymywanych stad są bakterie znajdujące się w glebie, oborniku, kale, ściekach, zepsutym mięsie, źle przechowywanych artykułach spożywczych, a nawet w przewodzie pokarmowym. Warto wiedzieć, jak postępować, aby uniknąć zakażenia i co robić, kiedy ono jednak nastąpi.

tekst: Władysław Cholewiński

Osobnym problemem jest, jak postępować z krowami, aby uchronić je przed wszelkiego rodzaju chorobami powodującymi spadek ilości mleka i upadki, zwłaszcza w okresie okołoporodowym, takimi jak ketoza, zaleganie poporodowe, przemieszczenie trawieńca. Jak utrzymać wysoką produkcję, nie narażając krowy na kwasicę żwacza, schorzenia racic, zasadowicę żwacza, awitaminozę, ketozy pierwszego i drugiego typu oraz jak postępować z krowami, aby komórki somatyczne były zawsze na niskim poziomie.

W rozwiązaniu większości tych problemów może pomóc ścisła współpraca hodowcy z doradcą żywieniowym, doradcą hodowlanym, doradcą ogólnym, lekarzem weterynarii i inseminatorem.

W Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka mamy do dyspozycji kadrę doradców, którzy mają wiedzę i narzędzia diagnostyczne, dlatego mogą pomóc w rozwiązaniu większości problemów występujących w stadach bydła mlecznego.

Problemy wymienione powyżej są do opanowania między innymi poprzez podawanie odpowiednich jakościowo pasz w dawkach pokarmowych zbilansowanych pod względem białka, energii, żywienia mikro- i makroelementowego, odpowiedniego do wieku i stanu fizjologicznego zwierzęcia.

Dużo większym i trudniejszym problemem, także do zdiagnozowania i leczenia, z którym spotykają się hodowcy, są powszechne w glebie, oborniku, kale, ściekach, zepsutym mięsie, źle przechowywanych artykułach spożywczych, a nawet w przewodzie pokarmowym – bakterie beztlenowe Clostridium.

Jest to rodzaj bakterii Gram-dodatnich, beztlenowych, wytwarzających spory zawierające DNA. Rodzaj ten obejmuje ok. 200 gatunków.

Spory są odporne na wysokie temperatury, odwodnienie, promieniowanie i środki chemiczne – dlatego tak trudna jest walka z nimi. Ułożenie spór na komórce jest nierzadko charakterystyczne dla danego gatunku i pozwala na rozróżnienie gatunków pod mikroskopem.

Większość bakterii z tego rodzaju to saprofity, przeprowadzające procesy fermentacyjne oraz rozkładające celulozę i pektyny. Niektóre gatunki mają właściwości chorobotwórcze, uwarunkowane wytwarzaniem silnych egzotoksyn, inne są drobnoustrojami oportunistycznymi.

Oto niektóre z bakterii beztlenowych:

• C. botulinum – laseczka jadu kiełbasianego;
• C. perfringens – laseczka zgorzeli gazowej;
• C. tetani – laseczka tężca;
• C. difficile – powoduje zapalenie jelit i inne infekcje jelitowe, szczególnie po kuracji antybiotykowej;
• C. chauvoei – laseczka szelestnicy – podczas intensywnych opadów deszczu może dojść do uwolnienia większej ilości zarodników z gleby, a wtedy może być bardziej dostępna dla bydła;
• C. tyrobutyricum – bakteria kwasu masłowego, występuje w skażonym mleku i serach.

C. chauvoei – szelestnica

Po okresie wylęgania 1–6 dni występują szeleszczące obrzęki, najczęściej w okolicach mięśni pośladkowych i lędźwiowych. Charakterystyczne dla szelestnicy są także obrzęki węzłów chłonnych, wzrost ciepłoty ciała i tętna, duszność, kulawizny. Bakteria ta powoduje zwyrodnienie mięśnia sercowego, obrzęk płuc, ogniska martwicze w wątrobie, nerkach, przekrwienie błon śluzowych jelit. W ciągu kilku dni od chwili wystąpienia obrzęków następuje śmierć zwierzęcia. Leczenie jest mało skuteczne. Należy podać antybiotyki – Penicillinum, 30 000 j.m./kg m.c. – część tej dawki w formie nastrzyknięć obrzękłych miejsc.

C. botulinum – jad kiełbasiany, toksyna botulinowa

Bakteria Gram-dodatnia, która także charakteryzuje się wytwarzaniem zarodników stanowiących czynnik zakaźny dla zwierzęcia. Bakteria ta syntetyzuje i uwalnia toksyny, których główną funkcją jest paraliż mięśni. Przetrwalniki C. botulinum są wyjątkowo odporne na czynniki środowiskowe i środki dezynfekcyjne, nawet dezynfekcja może nie zniszczyć wszystkich przetrwalników. Okres inkubacji choroby wynosi do 24 godzin i charakteryzuje się porażeniem mięśni szkieletowych.

Typowe objawy botulizmu

Obserwuje się ułożenie boczne ciała zwierzęcia, skręconą szyję, sztywne kończyny, wypadający język, przed padnięciem ślinotok, wysoką śmiertelność.

Drobnoustroje z gatunku C. botulinum spotykane są głównie w glebie, również w kale chorych zwierząt. Najczęściej występują w rozkładających się zwłokach padłych lub żywych ptaków i ssaków, rozczłonkowanych przez sprzęt koszący zbierający materiał zielony na kiszonkę, a następnie drogą pokarmową dostają się do żwacza i krwiobiegu zwierzęcia. Stosowanie w nawożeniu upraw pomiotu kurzego oraz długotrwałe składowanie na polu sprzyja skażeniu gleby i paszy. Diagnoza choroby opiera się na obserwacji zachowania zwierzęcia, a diagnoza laboratoryjna polegająca na badaniu krwi, wątroby czy treści pokarmowej jest utrudniona ze względu na szybki postęp choroby – bydło charakteryzuje się dużą wrażliwością na C. botulinum.

Leczenie sztuk zakażonych polega na szybkim podaniu antytoksyn botulinowych wtedy, gdy obserwujemy pierwsze objawy, w przypadkach późniejszych możemy spodziewać się niskiej skuteczności leczenia.

Lepiej zapobiegać, niż leczyć

Budynki gospodarcze, sprzęt, pasze należy utrzymywać w czystości w celu eliminacji przetrwalników, stosując środki dezynfekcyjne, takie jak: podchloryn sodu, kwas octowy, aldehyd glutarowy, nadtlenek wodoru, etylen, tlenek propylenu, formaldehyd. W celach profilaktycznych i leczniczych można stosować szczepienia bydła na jednostki chorobotwórcze wymienione poniżej, także na Clostridia:

• BVD (wirusowa biegunka bydła i choroba błon śluzowych);
• IBR (zakaźne zapalenie nosa i tchawicy bydła);
• biegunki wywołane przez E. coli, rotawirusy i koronawirusy;
• BRSV (wirus układu oddechowego bydła);
• parainfluenzie;
• pasterelozie;
• grzybice;
• mastitis;
• clostridium. 