Analiza wyników grudniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF

Trzecia ocena wartości hodowlanej buhajów w 2018 roku została opublikowana w miesiącu grudniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM;
zdjęcie: Zofia Borowska-Dobrowolska

Wartości hodowlane oszacowano na podstawie poszerzonej populacji referencyjnej, w skład której wchodzą bazy Genomiki Polskiej i EuroGenomics, co wpływa w dużym stopniu na precyzję obliczanych wartości hodowlanych.

Analizie poddano wszystkie buhaje ocenione genomowo w liczbie 744 szt. i taką samą liczbę ocenionych konwencjonalnie, czyli w sumie 1488 buhajów. Są one zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych. Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy oceny i selekcji buhajów w Polsce. Natomiast 181 sztuk w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów. Należy zauważyć, że liczba buhajów z oceną wartości hodowlanej na podstawie genomu jest wyższa w stosunku do poprzedniej oceny, w której uczestniczyło 677 (+10%).

W artykule tym będziemy analizować wartość hodowlaną populacji buhajów wycenionych konwencjonalnie i na podstawie genomu, traktując ją w miarę możliwości jako całość.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Po raz kolejny potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych. Średnia wartość hodowlana 1488 szt. analizowanych buhajów po ocenie grudniowej 2018 roku wynosi 117 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 1 jednostkę mniejsza w porównaniu do średniej wartości hodowlanej całej populacji buhajów analizowanych po ocenie sierpniowej. Jest to związane z niższą o 1 jednostkę indeksu PF średnią wartością hodowlaną buhajów genomowych (-0,09%), przy takiej samej wartości hodowlanej buhajów konwencjonalnych. Niepokojący jest tak mały na przestrzeni ostatniego roku postęp genetyczny oferowanych do inseminacji rozpłodników, bo przecież to one są główną siłą pociągową poprawy genetycznej naszych stad (wyk. 1).

Buhaje genomowe w ocenie 2018/3 mają średnią wartość hodowlaną 121 jednostek PF, a buhaje konwencjonalne – 113 jednostek PF, co powoduje przewagę 8 jednostek (7,0%). Przewaga genetyczna buhajów ocenionych genomowo w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie powinna zachęcić hodowców do jeszcze większego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników, tak jak to się dzieje w wielu innych krajach.

Buhaje genomowe w porównaniu do konwencjonalnych mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale również jego składowe: produkcję: +4 jednostki, pokrój: +10 jednostek, komórki somatyczne: +3 jednostki i długowieczność: +7 jednostek (wyk. 2). Zadziwiająca jest duża zmiana w stosunku do poprzedniego sezonu oceny w podindeksie płodności buhajów z oceną genomową, gdzie jego średnia wartość spadła ze 103 do 99 jednostek. Wartość ta jest również niższa od średniej wartości hodowlanej buhajów konwencjonalnych o 3 jednostki, odwrotnie niż w ocenie 2018/2, gdy była wyższa o 3 jednostki. Spadek może być związany ze zmianą formuły obliczeniowej cech płodności. Od oceny grudniowej 2018 roku zastąpiono wskaźniki niepowtarzalności unasienień krów i jałówek (NRj i NRk) współczynnikami zapłodnienia krów i jałówek (CRj i CRk). Dotychczas stosowane wskaźniki niepowtarzalności unasienień obliczane były na podstawie skuteczności pierwszego zabiegu inseminacyjnego (NR). Współczynnik zapłodnienia (CR) dla jałówki lub krowy jest obliczany na podstawie liczby wszystkich zabiegów inseminacyjnych, od pierwszego do skutecznego, wg wzoru 100/liczba inseminacji (dokładna metodyka na stronie internetowej IZ PIB).

Po aktualnej ocenie buhaj znajdujący się na pierwszym miejscu w rankingu jest oczywiście oceniony na podstawie genomu i posiada, tak jak poprzednio, indeks PF 150, a pierwszy buhaj z wyceną konwencjonalną zajmuje dopiero 127. pozycję z indeksem PF 135.

Analiza buhajów według roku urodzenia
Postęp, jaki niosą buhaje ocenione tylko na podstawie użytkowości córek, jest dużo wolniejszy w porównaniu do młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu, co doskonale widać analizując ich wartość genetyczną w zależności od roku urodzenia buhajów (tab. 1).

Roczniki buhajów 2005–2013 mają prawie taką samą wartość hodowlaną, 110–115 jednostek indeksu PF, co wyraźnie obrazuje minimalny postęp hodowlany na przestrzeni tych 8 lat. Postęp ten jest dużo większy pomiędzy rocznikami buhajów, kiedy to selekcja odbywała się na podstawie genomowej wartości hodowlanej – roczniki 2012–2018. Należy pamiętać, że w Polsce genomowa ocena wartości hodowlanej została uznana za oficjalną dopiero w sierpniu 2014 roku, ale już kilka lat wcześniej buhaje w spółkach inseminacyjnych zostały zgenomowane i dokonano ich preselekcji na podstawie tej oceny. Pomiędzy rocznikami buhajów genomowych 2012 a 2017 różnica w wartości hodowlanej wynosi 29 jednostek PF, co stanowi postęp roczny 5,8 jednostki PF, czyli 5,4%. Również poszczególne składowe indeksu PF (PPR, PPO, PPL, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów znacznie się poprawiły. Pomiędzy najstarszymi buhajami urodzonymi w 2012 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2017 roku różnice wynoszą od +9 do +20 jednostek, w zależności od cechy. W analizie tej pominęliśmy rocznik 2018 buhajów genomowych w związku z ich małą liczbą (15 buhajów).

Analiza buhajów według właściciela
Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto duża liczba rozpłodników ocenionych genomowo w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej jest własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów oceny i selekcji buhajów realizowanych przez spółki inseminacyjne (wyk. 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, wynoszącą, tak jak poprzednio, średnio 120 jednostek PF dla całej subpopulacji buhajów, której są własnością. Podobnie jak w poprzednim sezonie oceny, o 2 jednostki PF są słabsze buhaje ze SHiUZ w Bydgoszczy i o 4 jednostki PF buhaje z MCHiRZ w Łowiczu. Jeśli chodzi o MCB w Krasnem, średnia wartość hodowlana ich buhajów wynosi 109 jednostek PF (wyk. 4). Są to wartości niższe niż w pozostałych spółkach, ale zawsze zaznaczamy, że jest to subpopulacja, która zawiera bardzo duży procent buhajów odmiany RW, a ich średnia wartość genetyczna jest niższa od buhajów odmiany HO.

Jeśli chodzi o średnią wartość hodowlaną buhajów genomowych, to sytuacja jest podobna jak w przypadku całej populacji. Najwyższą średnią wartość hodowlaną mają buhaje z WCHiRZ w Poznaniu – 129 jednostek PF (w poprzednim sezonie również 129), następnie buhaje ze SHiUZ w Bydgoszczy – 127 jednostek PF (w poprzednim sezonie również 127), z MCHiRZ w Łowiczu – 120 jednostek PF (wzrost o 1 jednostkę w stosunku do poprzedniego sezonu), i z MCB w Krasnem – 108 jednostek PF (spadek o 3 jednostki w stosunku do poprzedniego sezonu).

Analiza buhajów według kraju pochodzenia
Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy HF pochodzą z 7 krajów (wyk. 5). W populacji 1488 buhajów 74% stanowią buhaje urodzone w Polsce, 18% – urodzone we Francji, 5% – w Niemczech, 2% – w Holandii, 1% – w Danii. W tej populacji znajduje się również 1 buhaj pochodzący z Włoch i 1 buhaj z Hiszpanii.

ANALIZA TOP 100 NAJLEPIEJ WYCENIONYCH BUHAJÓW
W subpopulacji 100 najlepiej wycenionych buhajów znajdują się tylko rozpłodniki ocenione genomowo. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale 150–137 jednostek PF, a średnia wartość hodowlana wynosi, tak jak poprzednio, 141 jednostek PF.
W top 100 jest:
• 1 buhaj z indeksem PF = 150 jednostek (w sezonie 2018/2 były 3 buhaje);
• 21 buhajów z indeksem PF ≥ 145 jednostek (w sezonie 2018/2 było 19 buhajów);
• 63 buhaje z indeksem PF ≥ 140 jednostek (w sezonie 2018/2 było 48 buhajów).

Analiza po raz kolejny potwierdza dużą przewagę genetyczną młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu nad buhajami ocenionymi na córkach. Trudno się spodziewać, że po 4 latach oczekiwania na wytestowanie buhajów ocenionych metodą konwencjonalną będą miały one wyniki porównywalne z młodymi generacjami buhajów ocenionych nową technologią genomową.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 61 ojców, i tylko 20 ojców ma więcej niż 2 synów (tab. 2). Bardzo dobrze wycenili się synowie buhaja Cyrano, który na liście top 100 ma aż 6 synów z bardzo dobrą średnią wartością hodowlaną 141 jednostek indeksu selekcyjnego PF, a także synowie buhaja Gymnast, który ma 3 synów o średniej wartości hodowlanej 148 jednostek indeksu PF.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia
• Najwięcej buhajów na liście top 100 posiada WCHiRZ w Poznaniu – 37 buhajów ze średnim indeksem PF 142 (poprzednio – 34 z indeksem PF również 142);
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 33 buhaje ze średnim indeksem PF 141 (poprzednio – 38 z PF 141);
• MCHiRZ w Łowiczu ma 18 buhajów ze średnim indeksem PF 141 (poprzednio – 13 z PF 140);
• MCB w Krasnem ma 3 buhaje z PF 140 (poprzednio –  1 z PF 143);
• 9 buhajów ze średnim indeksem PF 140 należy do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tab. 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 18 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią aż 78%, a w Niemczech – 22%;
• w grupie 33 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 27%, we Francji – 61%, w Niemczech – 12%;
• w grupie 37 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią tylko 24%, w Holandii – 27%, w Niemczech – 22%, we Francji – 16%, w Danii – 5%, we Włoszech i Hiszpanii – po 3%;
• w grupie 3 buhajów z MCB w Krasnem 2 buhaje pochodzą z Niemiec, a jeden z Holandii.

W sumie na liście top 100 najlepiej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią tylko 41%, czyli dużo mniej niż w całej wycenionej populacji – 74%. Buhaje z Francji stanowią 26%, z Niemiec – 18%, z Holandii – 10%, z Danii – 3% z Włoch i Hiszpanii – po 1%.

Tak mały procent buhajów polskiego pochodzenia dowodzi, że spółki inseminacyjne coraz częściej sięgają po rozpłodniki pochodzące z innych krajów, a nie poszukują wartościowego materiału hodowlanego wśród naszej populacji bydła. A przecież mają doskonałe narzędzie w postaci możliwości genotypowania dużej liczby zwierząt. Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych.

Średnia wartość hodowlana rozpłodników na liście top 100 pochodzących z Polski, Danii, Francji i Holandii jest na podobnym poziomie (PF 140–141). Buhaje niemieckie mają średnią wartość hodowlaną większą niż buhaje z wymienionych wcześniej krajów i wynosi ona 145 jednostek PF. Najwyższą wartość hodowlaną posiada buhaj sprowadzony z Hiszpanii – PF 150. Średnia wartość hodowlana polskich buhajów wynosi 140 PF. Buhaje zakupione od naszych krajowych hodowców nie są gorsze od większości rozpłodników zakupionych z importu.

ANALIZA TOP 10 NAJLEPIEJ WYCENIONYCH BUHAJÓW
Średnia wartość hodowlana 10 najlepszych buhajów wynosi, tak jak poprzednio, 148 jednostek PF (tab. 5). Na liście top 10 wszystkie buhaje pochodzą po innym ojcu (tab. 4).

Zmiany na liście TOP 10 buhajów
Indeks selekcyjny, którym w naszym kraju jest PF (produkcja i funkcjonalność), służy między innymi do uszeregowania buhajów na listach rankingowych. Przeanalizujmy zatem stawki 10 najlepszych buhajów na listach rankingowych z trzech ostatnich sezonów ocen wartości hodowlanej (tab. 5). Wszystkie buhaje znajdujące się w rankingu top 10 w analizowanym sezonie posiadają genomową ocenę wartości hodowlanej.

Liderem aktualnego rankingu jest buhaj pochodzący z Hiszpanii, Lucky ET, należący do WCHiRZ w Poznaniu. Jest on synem również hiszpańskiego buhaja Sillian ET. W poprzednim sezonie na 1. miejscu był, pochodzący z polskiej hodowli, buhaj Artus należący do SHiUZ w Bydgoszczy, który w obecnym rankingu plasuje się na 5. miejscu, a jego indeks PF obniżył się o 2 jednostki PF. W sezonie 2018/2 trzy pierwsze buhaje miały taką samą wartość indeksu selekcyjnego, dlatego jako drugie kryterium uszeregowania buhajów w rankingu przyjęliśmy podindeks produkcyjny, który stanowi największą część składową indeksu PF. W sezonie 2018/1 na pierwszym miejscu był buhaj Moon będący własnością WCHiRZ w Poznaniu, który w aktualnym sezonie również plasuje się w pierwszej dziesiątce rankingu, zajmując 9. lokatę z indeksem PF 147.

Przeanalizujmy, co się stało z pozostałymi buhajami z listy top 10 oceny 2018/2. Buhaj Musteer z 3. pozycji przesunął się na 17., a jego indeks PF obniżył się o cztery jednostki i wynosi 146. Buhaj Unicat ET utrzymał swoją 4. pozycję, natomiast Mitch ET przesunął się o 3 miejsca w dół listy i uplasował się na 8. miejscu. Universal ET w poprzednim sezonie znajdował się na 6. pozycji, a aktualnie jest na 13. (PF 146). U-Boot ET przesunął się w dół listy o 7 miejsc, z 7. na 14. pozycję (PF 146). Buhaj Babylone TY z pozycji 8. uplasował się na 15. (PF 146), a Luminous z 9. lokaty przesunął się na 16. lokatę (PF 146). Buhaj Slatan był 10., a obecnie jest 20. (PF 145)

W ocenie 2018/1 5 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 3 do SHiUZ w Bydgoszczy, a 2 do MCHiRZ w Łowiczu. W ocenie 2018/2 aż 6 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 3 do SHiUZ w Bydgoszczy i 1 do MCHiRZ w Łowiczu. W aktualnej ocenie WCHiRZ w Poznaniu ma również 6 buhajów, SHiUZ w Bydgoszczy i MCHiRZ w Łowiczu – po 2 buhaje (wyk. 6).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI
Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa, i promować rodzimą hodowlę bydła. Sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych, i być wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo w poszczególnych spółkach mieści się w przedziale od 96% w MCHiRZ w Łowiczu do 55% w SHiUZ w Bydgoszczy (wyk. 7). Niepokojący jest tak mały udział buhajów zakupionych od polskich hodowców w ofercie spółek inseminacyjnych.

Jeśli prześledzimy grupę 10 najlepszych pod względem indeksu PF buhajów, to aktualnie mamy w niej tylko 1 buhaja urodzonego w Polsce, którym jest Artus z PF 148, znajdujący się na 5. pozycji. Pozostałe rozpłodniki zostały zaimportowane z Niemiec (7), z Francji (1) i jeden z Hiszpanii (tab. 5).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 143 jednostki PF (+1 w porównaniu do sezonu 2018/2) z wartościami w przedziale pomiędzy 148 a 142 jednostki PF. Na uwagę zasługuje buhaj Artus, który po trzeciej jego ocenie posiada bardzo wysoki indeks selekcyjny PF – 148, i znajduje się na 5. pozycji w klasyfikacji ogólnej. Analiza ta pokazuje coraz wyraźniej różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami, które w swoich programach bazują głównie na polskiej hodowli, tak jak MCHiRZ w Łowiczu, w stosunku do tych importujących młode buhaje zgenomowane za granicą i w Polsce. Jak zawsze, zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich rozpłodników i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2018/3 jest niższa w porównaniu do poprzedniego sezonu oceny 2018/2 o 1 jednostkę PF. Grupa buhajów ocenionych genomowo w sezonie 2018/3 jest wyższa o 10% w porównaniu do oceny 2018/2.

Buhaje ocenione na podstawie genomu mają wyższą wartość hodowlaną w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie. Buhaje urodzone w latach 2012–2017 mają wyraźnie wyższą wartość hodowlaną w porównaniu do buhajów urodzonych w latach wcześniejszych. Wyniki buhajów ocenionych na podstawie genomu i pochodzących z polskich hodowli pokazują, że ich średnia wartość hodowlana jest porównywalna z materiałem importowanym.

Polskie podmioty realizujące programy oceny i selekcji buhajów powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki, podobnie jak to robią spółdzielnie inseminacyjne w krajach takich jak Niemcy, Francja, Holandia czy Dania. 