Analiza wyników kwietniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF

Pierwsza ocena wartości hodowlanej buhajów w 2019 roku została opublikowana w kwietniu przez Instytut Zootechniki, Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Wartości hodowlane oszacowano na podstawie poszerzonej populacji referencyjnej, w skład której wchodzą bazy Genomiki Polskiej i EuroGenomics, co wpływa w dużym stopniu na precyzję obliczanych wartości hodowlanych.

Analizę wartości hodowlanej buhajów rozpoczęliśmy w 2014 roku i nieprzerwanie wykonujemy po każdej publikacji oceny, czyli trzy razy do roku. Naszym celem jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności wykonywanej pracy hodowlanej. Analizujemy wszystkie buhaje zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych. Dotychczas porównywaliśmy całą subpopulację buhajów z oceną wartości hodowlanej na podstawie genomu i subpopulację z taką samą liczbą buhajów ocenionych konwencjonalnie z najwyższym indeksem selekcyjnym PF. Tym razem analizie poddano tylko 5 najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2014–2018, w liczbie 489 szt., i 5 najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2010–2014, w liczbie 553 szt. W sumie analizowana grupa liczyła 1042 buhaje, w stosunku do 1440 buhajów wybranych według poprzednich kryteriów. Zmiana została dokonana ze względu na uwagi naszych czytelników, że w grupie buhajów z oceną genomową jest spora grupa starych osobników, które nie mają córek. Aktualny sposób wyboru danych dokładniej pokazuje hodowcom progres wartości genetycznej oferowanych w rankingach rozpłodników i ułatwia im podejmowanie właściwych decyzji hodowlanych.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce. Natomiast 117 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów.

W artykule tym będziemy analizować wartość hodowlaną populacji buhajów wycenionych konwencjonalnie i na podstawie genomu, traktując ją w miarę możliwości jako całość.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Po raz kolejny potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych

Średnia wartość hodowlana 1042 szt. analizowanych buhajów po ocenie kwietniowej 2019 roku wynosi 121 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 4 jednostki wyższa w porównaniu do średniej wartości hodowlanej całej populacji buhajów analizowanych po ocenie grudniowej. Jest to związane z innym wyborem analizowanych buhajów. Populacja wybrana według wcześniejszych zasad (1440 szt.) ma wartość hodowlaną 118 jednostek PF i jest również wyższa o 1 jednostkę indeksu PF w porównaniu do poprzedniej oceny (wyk. 1).

Po aktualnej ocenie buhaj znajdujący się na pierwszym miejscu w rankingu jest oczywiście oceniony na podstawie genomu i ma indeks PF 152, a pierwszy buhaj z wyceną konwencjonalną zajmuje piątą pozycję, z indeksem PF 150.

Buhaje genomowe w ocenie 2019/1 mają średnią wartość hodowlaną 128 jednostek PF, a buhaje konwencjonalne – 114 jednostek PF, co powoduje przewagę 14 jednostek (12,2%). Przewaga genetyczna buhajów ocenionych genomowo w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie powinna zachęcić hodowców do jeszcze większego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników, tak jak się to dzieje w wielu innych krajach.

Buhaje genomowe w porównaniu do konwencjonalnych mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale również jego składowe: produkcję (+7 jednostek), pokrój (+12 jednostek), komórki somatyczne (+6 jednostek) i długowieczność (+11 jednostek) (wyk. 2). Tak jak poprzednio, buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio niższą wartość hodowlaną dla cech płodności, w porównaniu do buhajów ocenionych konwencjonalnie o 1 jednostkę. Wyjaśnialiśmy już, że być może jest to związane ze zmianą formuły obliczeniowej cech płodności. Od oceny grudniowej 2018 roku zastąpiono wskaźniki niepowtarzalności unasienień krów i jałówek (NRj i NRk) współczynnikami zapłodnienia krów i jałówek (CRj i CRk). Dotychczas stosowane wskaźniki niepowtarzalności unasienień obliczane były na podstawie skuteczności pierwszego zabiegu inseminacyjnego (NR). Współczynnik zapłodnienia (CR) dla jałówki lub krowy jest obliczany na podstawie liczby wszystkich zabiegów inseminacyjnych, od pierwszego do skutecznego, wg wzoru 100/liczba inseminacji (dokładna metodyka na stronie internetowej IZ PIB). Przy okazji przypominamy, że bardzo istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były zgłaszane przez hodowców i rejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek. Informacja ta wraca do hodowców niczym „bumerang” w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców. Jeśli nie jest rzetelna już u źródła, odpłaci się nam niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach naszych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną.

Analiza buhajów według roku urodzenia
Postęp, jaki niosą buhaje ocenione tylko na podstawie użytkowości córek, jest wolniejszy w porównaniu do młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu, co doskonale widać, analizując ich wartość genetyczną w zależności od roku urodzenia buhajów (tab. 1).

Roczniki buhajów 2010–2013 mają wartość hodowlaną odpowiednio 112–117 jednostek indeksu PF, co daje postęp hodowlany 5 jednostek na przestrzeni tych 4 lat, oraz 1,7 jednostki na rok.

Postęp ten jest dużo większy pomiędzy rocznikami buhajów 2014–2018, kiedy to selekcja odbywała się na podstawie genomowej wartości hodowlanej. Pomiędzy rocznikami buhajów genomowych 2014 a 2017 różnica w wartości hodowlanej wynosi 13 jednostek PF, co stanowi postęp roczny 4,3 jednostki PF. Jest to dwuipółkrotnie większy postęp w odniesieniu do buhajów ocenionych konwencjonalnie. Rocznik 2018 nie został uwzględniony związku z małą ilością buhajów (22).

Należy pamiętać, że w Polsce genomowa ocena wartości hodowlanej została uznana za oficjalną dopiero w sierpniu 2014 roku, ale już kilka lat wcześniej buhaje w spółkach inseminacyjnych zostały zgenomowane i dokonano ich preselekcji na podstawie tej oceny.

Również poszczególne składowe indeksu PF (PPR, PPO, PPL, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów znacznie się poprawiły na przestrzeni tych kilku lat funkcjonowania selekcji na podstawie oceny genomowej. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2014 roku a najmłodszymi, urodzonymi w 2017, różnice wynoszą od +5 do +13 jednostek, w zależności od cechy. Jedynie dla płodności brak jest zauważalnego postępu, co jest bardzo niepokojące.

Analiza buhajów według właściciela
Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto duża liczba rozpłodników ocenionych genomowo w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej jest własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów hodowlanych realizowanych przez spółki inseminacyjne (wyk. 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 124 jednostki PF dla całej subpopulacji buhajów i 134 jednostki PF w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu. Średnia wartość hodowlana buhajów ocenionych konwencjonalnie jest na podobnym poziomie we wszystkich czterech spółkach inseminacyjnych.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia
Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy HF pochodzą z 7 krajów (wyk. 4).

W populacji 1042 buhajów 72% stanowią osobniki urodzone w Polsce, 18% – urodzone we Francji, 5% – w Niemczech, 3% – w Holandii i 2% – w Danii. W tej populacji znajduje się również 1 buhaj pochodzący z Włoch i 1 buhaj z Hiszpanii.

ANALIZA TOP 100 NAJLEPIEJ WYCENIONYCH BUHAJÓW
W subpopulacji 100 najlepiej wycenionych buhajów znajduje się 96 rozpłodników ocenionych genomowo i 4 rozpłodniki ocenione na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 152 do 138 jednostek PF, a średnia wartość hodowlana wynosi 142 jednostki PF.
Trzy buhaje znajdujące się w top 100, ocenione konwencjonalnie, urodzone są w 2014 roku, a jeden – w 2012. Zwierzęta te pochodzą z importu. Warto zauważyć, że jeśli chodzi o ich podindeks płodności, to jest on znacznie większy (125 jednostek) w porównaniu do buhajów genomowych (106 jednostek), co potwierdza wyżej sygnalizowany problem z oceną cech płodnościowych.

W top 100 jest:
• 6 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek (w sezonie 2018/3 był 1 buhaj);
• 26 buhajów z indeksem PF ≥ 145 jednostek (w sezonie 2018/2 było 21 buhajów);
• 74 buhaje z indeksem PF ≥ 140 jednostek (w sezonie 2018/2 były 63 buhaje).
Analiza po raz kolejny potwierdza dużą przewagę genetyczną młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu nad buhajami ocenionymi na córkach. Po 4 latach oczekiwania na wytestowanie buhajów ocenionych metodą konwencjonalną tylko nieliczne będą miały wyniki porównywalne z młodymi generacjami buhajów ocenionych nową technologią genomową. W tej wycenie tylko 4% buhajów konwencjonalnych znajduje się w populacji 100 najlepszych rozpłodników.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 62 ojców i tylko 18 ojców ma więcej niż 2 synów (tab. 2). Bardzo dobrze wycenili się synowie buhaja CYRANO, który na liście top 100 ma aż 7 synów z bardzo dobrą średnią wartością hodowlaną 142 jednostki indeksu selekcyjnego PF, oraz synowie buhaja GYMNAST, który ma 5 synów o średniej wartości hodowlanej aż 145 jednostek indeksu PF.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia
• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 44 buhaje ze średnim indeksem PF 143 (poprzednio 37, z indeksem PF 142);
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 32 buhaje ze średnim indeksem PF 142 (poprzednio 33, z PF 141);
• MCHiRZ w Łowiczu ma 16 buhajów ze średnim indeksem PF 142 (poprzednio 18, z PF 141);
• MCB w Krasnem ma 3 buhaje z PF 140 (poprzednio również 3, z PF 140);
• 5 buhajów ze średnim indeksem PF 140 należy do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tab. 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 16 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią aż 75%, a w Niemczech – 25%;
• w grupie 44 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 32%, w Holandii – 25%, w Niemczech – 23%, we Francji – 14%, w Danii, Włoszech i Hiszpanii – po 2%;
• w grupie 32 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 25%, we Francji – 59% i w Niemczech – 16%;
• w grupie 3 buhajów z MCB w Krasnem 2 buhaje pochodzą z Niemiec, a jeden z Holandii.
W sumie na liście top 100 najlepiej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią tylko 38%, czyli dużo mniej niż w całej wycenionej populacji – 72%. Buhaje z Francji stanowią 25%, z Niemiec – 21%, z Holandii – 12%, z Danii – 2%, z Włoch i Hiszpanii – po 1%.
Tak mały procent buhajów polskiego pochodzenia dowodzi, że coraz częściej spółki inseminacyjne sięgają po rozpłodniki pochodzące z innych krajów. A przecież mają doskonałe narzędzie do pracy hodowlanej w postaci możliwości genotypowania dużej liczby zwierząt. Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych.

Średnie wartości hodowlane rozpłodników na liście top 100 pochodzących z Polski, Danii, Francji, Holandii i Włoch są na podobnym poziomie (PF 140–143). Buhaje niemieckie mają średnią wartość hodowlaną większą niż buhaje z wymienionych wcześniej krajów, i jest ona na poziomie 146 jednostek PF. Średnia wartość hodowlana polskich buhajów wynosi 141 PF. Buhaje zakupione od naszych krajowych hodowców nie są gorsze od większości rozpłodników zakupionych z importu.

ANALIZA TOP 10 NAJLEPIEJ WYCENIONYCH BUHAJÓW
Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 150 jednostek, natomiast poprzednio była na poziomie 148 jednostek PF (tab. 5). Na liście top 10 wszystkie buhaje pochodzą po innym ojcu i są zakupione z importu. Większość tych rozpłodników (6/10) posiada indeks PF powyżej 150 jednostek (tab. 4).

Zmiany na liście TOP 10 buhajów
Indeks selekcyjny, którym w naszym kraju jest PF (produkcja i funkcjonalność), służy między innymi do uszeregowania buhajów na listach rankingowych, co pozwala hodowcy na wybór najlepszych zwierząt na ojców następnego pokolenia. Przeanalizujmy zatem stawki 10 najlepszych buhajów na listach rankingowych z trzech ostatnich sezonów ocen wartości hodowlanej (tab. 5).

W analizowanym sezonie, w rankingu top 10, dziewięć buhajów ocenionych jest metodą genomową, a jeden, najstarszy buhaj PART, urodzony w 2014 roku, ma już ocenę na córkach. Jest to jego pierwsza ocena na córkach, i warto zaznaczyć, że w sezonie 2018/3 buhaj ten, oceniony genomowo, zajmował 157. pozycję w rankingu, z indeksem PF 134. Aktualnie cechy mleczne buhaja zostały ocenione na podstawie wydajności 555 córek ocenionych w 225 oborach, co skutkuje dużą powtarzalnością oceny – powyżej 0,90.

Liderem aktualnego rankingu jest buhaj MILLAR pochodzący z Niemiec, należący do WCHiRZ w Poznaniu. Jest on synem kanadyjskiego buhaja WINDMILL. W poprzednim sezonie na 1. miejscu był buhaj hiszpański LUCKY ET, również z WCHiRZ w Poznaniu, który w bieżącym rankingu plasuje się na 3. miejscu, z indeksem PF 151. W sezonie 2018/2 liderem top listy był polski buhaj ARTUS należący do SHiUZ w Bydgoszczy, który w obecnym rankingu plasuje się na 13. miejscu, z PF 147.

Przeanalizujmy, co się stało z pozostałymi buhajami z listy top 10 oceny 2018/3. Buhaj URQUELL ET z 2. pozycji przesunął się na 8., a jego indeks PF obniżył się o jedną jednostkę i aktualnie wynosi 148. Buhaj WATSON ET z 3. miejsca spadł na 9., natomiast UNICAT ET przesunął się o 6 miejsc w dół listy i uplasował się na 10. miejscu. ARTUS w poprzednim sezonie znajdował się na 5. pozycji, a aktualnie, jak już wspomnieliśmy, jest na 13. (PF 147). SULEUS przesunął się w dół listy o 5 miejsc, z 6. na 11. pozycję (PF 148). Buhaj NEW JERSEY poprawił swoją lokatę w rankingu i z pozycji 7. uplasował się na 6., a jego indeks selekcyjny PF wzrósł o 2 jednostki. MITCH ET z 8. lokaty przesunął się w górę listy, aż na 2. pozycję – wzrost indeksu PF ze 147 na 151. Buhaj MOON był 9., a obecnie jest 4. (PF 147–150), natomiast FISKO z 10. pozycji spadł na 23. (PF 145).

W sezonie 2019/1 siedem buhajów pogorszyło w porównaniu do poprzedniego sezonu 2018/3 swoją pozycję na liście rankingowej, natomiast 3 ją poprawiły. Spadek pozycji w rankingu jest normalnym zjawiskiem, ponieważ oznacza, że buhaje są spychane w dół listy przez nowe, lepsze osobniki, co jest dowodem postępu genetycznego. Jednak wahania te nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja jest wykonana z wysoką precyzją.

W ocenie 2018/2 aż 6 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 3 – do SHIUZ w Bydgoszczy i 1 – do MCHiRZ w Łowiczu. W poprzedniej ocenie WCHiRZ w Poznaniu miało również 6 buhajów, SHiUZ w Bydgoszczy i MCHiRZ w Łowiczu – po 2 buhaje. Aktualnie do WCHiRZ w Poznaniu należy aż 8 buhajów, a 2 – do SHiUZ w Bydgoszczy (wyk. 5).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI
Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2014–2018, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny głównie bazować na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa, i promować rodzimą hodowlę bydła. Sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych i być wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo w poszczególnych spółkach mieści się w przedziale od 94% w MCHiRZ w Łowiczu do 53% w SHiUZ w Bydgoszczy (wyk. 6).

Jeśli prześledzimy grupę 10 najlepszych pod względem indeksu PF buhajów, to aktualnie nie mamy w niej żadnego buhaja urodzonego w Polsce. Wszystkie rozpłodniki zostały zaimportowane: z Niemiec – 7 szt., z Francji – 1 szt., z Hiszpanii – 1 szt., z Holandii – 1 szt. (tab. 5).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 144 jednostki PF (+1 w porównaniu do sezonu 2019/1), z wartościami w przedziale pomiędzy 147 a 142 jednostki PF. Na uwagę zasługuje buhaj ARTUS, który po czwartej ocenie posiada bardzo wysoki indeks selekcyjny PF – 147, i znajduje się na 13. pozycji w klasyfikacji ogólnej. Analiza ta pokazuje coraz wyraźniej różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami, które w swoich programach bazują głównie na polskiej hodowli, tak jak MCHiRZ w Łowiczu, w stosunku do tych importujących młode buhaje zgenomowane za granicą i w Polsce. Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich rozpłodników i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
W artykule przedstawiliśmy nową analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2019/1, która bierze pod uwagę 5 najmłodszych generacji buhajów ocenionych na podstawie genomu i ocenionych tradycyjnie na córkach.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2019/1 wynosi 121 jednostek PF.

Buhaje ocenione na podstawie genomu mają wyższą wartość hodowlaną o 14 jednostek PF w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Buhaje urodzone w latach 2014–2017 mają wyraźnie wyższą wartość hodowlaną w porównaniu do buhajów urodzonych w latach wcześniejszych, co potwierdza znaczne przyspieszenie postępu genetycznego.
Zwiększa się udział buhajów pochodzących z importu w polskich programach hodowlanych.

Wyniki buhajów ocenionych na podstawie genomu i pochodzących z polskich hodowli pokazują, że ich średnia wartość hodowlana jest porównywalna z materiałem importowanym z niektórych krajów europejskich.
Najwyższą wartość hodowlaną mają buhaje pochodzące z importu z Niemiec.

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki, podobnie jak to robią spółdzielnie inseminacyjne w krajach takich jak Niemcy, Francja, Holandia czy Dania. 