Analiza wyników sierpniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy PHF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Druga ocena wartości hodowlanej buhajów w 2023 roku została opublikowana w sierpniu wspólnie przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach i Centrum Genetyczne Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem prezentowanej analizy wartości hodowlanej buhajów najbardziej licznej w Polsce rasy polskiej holsztyńsko‑fryzyjskiej jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców i tym samym skuteczności pracy hodowlanej. Analizowana subpopulacja składa się z buhajów inseminacyjnych biorących udział w krajowych programach hodowlanych. Buhaje te są zarejestrowane i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2018–2022 w liczbie 250 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2014–2018 w liczbie 240 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 490 buhajów (w ocenie 2023/1 było 473 buhaje).

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych, realizujących programy hodowlane w Polsce w zakresie selekcji buhajów. Natomiast 34 buhaje w chwili publikacji oceny były tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostały poddane genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji programów hodowlanych.

W niektórych porównaniach wykorzystano Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwala pokazać potencjalne różnice w zyskach z produkcji mleka, w zależności od wybranych ojców przyszłych pokoleń krów. Przełożenie jest proste: im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW

Średnia wartość hodowlana 490 szt. analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2023 roku wynosi 138 jednostek indeksu selekcyjnego PF i jest o 3 jednostki PF wyższa w porównaniu do oceny kwietniowej (wykres 1). Średnia wartość hodowlana buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1840 zł i jest wyższa o 43 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

W analizie tej nie kontynuujemy porównania wartości hodowlanej buhajów genomowych z buhajami konwencjonalnymi, gdyż te ostatnie były również w młodym wieku zgenotypowane.

Buhajem znajdującym się na 1. miejscu w rankingu, tak jak w poprzedniej wycenie, jest niemiecki buhaj Glenn, którego indeks PF wynosi 165 jednostek i IE 3019 zł. Natomiast pierwszym polskim buhajem jest Debo-Bosman, który ma niewiele niższy indeks PF – 163 jednostki, ale wyższy IE – 3025 zł.

Analiza buhajów według roku urodzenia

Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia (tabela 1, wykres 2). Średnia wartość hodowlana buhajów urodzonych w latach 2014 i 2022 wynosi odpowiednio 123 i 155 jednostek indeksu PF (+32 jednostki) oraz 1158 zł i 2524 zł IE (+1366 zł), co daje postęp hodowlany roczny 4,0 jednostki indeksu PF i 170,8 zł IE.

Warto przeanalizować ewolucję postępu genetycznego poszczególnych składowych indeksu PF. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2014 roku a najmłodszymi urodzonymi w 2022 roku różnice wynoszą odpowiednio:

• produkcja: +20 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,5 pkt (2,1%);
• pokrój: +19 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,4 pkt (2,2%);
• płodność: +8 jednostek, co stanowi roczny postęp 1,0 pkt (1,0%),
• komórki somatyczne: +13 jednostek, co stanowi roczny postęp 1,6 pkt (1,4%);
• długowieczność: +19 jednostek, co stanowi roczny postęp 2,4 pkt (2,3%).

Roczny postęp genetyczny dla produkcji, pokroju i długowieczności jest na porównywalnym poziomie ponad 2%. Natomiast dla komórek somatycznych postęp jest zdecydowanie mniejszy – 1,4% rocznie, a dla płodności bardzo mały, bo tylko 1% rocznie.

W naszych artykułach za każdym razem przypominamy, że wszystkie informacje o pokryciach samic muszą być zarejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji. Informacje te po przetworzeniu wracają do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli rejestrowane dane nie są rzetelne i kompletne już u źródła, otrzymujemy wówczas niewiarygodną, wtórną informację o wartościach hodowlanych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanej.

Porównanie dwóch grup roczników buhajów, tj. urodzonych w latach 2014 do 2018 oraz 2018 do 2022, pokazuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich lat. Na szczególną uwagę zasługuje grupa buhajów urodzonych w latach 2021 i 2022, która charakteryzuje się znacznie wyższą wartością hodowlaną dla wszystkich cech w porównaniu z rocznikiem wcześniejszym.

Analiza buhajów według właściciela

Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 140 jednostek indeksu PF i 1976 zł IE dla całej subpopulacji buhajów.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia

Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z 9 krajów (wykres 4). W subpopulacji 490 buhajów 64% stanowią buhaje urodzone w Polsce (2023/1 – 62%). Pozostałe buhaje pochodzą z Niemiec – 16% (2023/1 – 16%), Francji – 10% (2023/1 – 11%), Holandii – 8% (2023/1 – 8%), Danii – 2%, Hiszpanii 1%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, USA i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Wartość hodowlana 100 najlepiej wycenionych buhajów (top 100) mieści się w przedziale indeksu PF od 151 do 165 jednostek (średni PF – 156) i 1805 do 3308 zł IE (średni IE –  2599 zł).
Różnica pomiędzy buhajem na 1. i 100. pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 14 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy może jednak mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego pomiędzy najlepszym buhajem w tym rankingu – Madtime (IE – 3308 zł) a najsłabszym – Pogba (IE – 1805 zł), to uzyskamy różnicę 1503 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 751,50 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.

W top 100 wszystkie buhaje mają indeks PF powyżej 150 jednostek, natomiast w poprzednim sezonie buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek było 78. Aktualnie aż 19 buhajów ma indeks PF ≥ 160 jednostek, w poprzednim sezonie były tylko 2 buhaje.

Duża różnorodność genetyczna buhajów

Buhaje z rankingu top 100 według PF pochodzą aż od 58 ojców i tylko 18 ojców ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Tak jak w poprzedniej wycenie, największą liczbę synów w rankingu top 100 (12) ma buhaj Rioaveso, którego synowie mają wysoką średnią wartość hodowlaną (156 jednostek PF) i wysoki IE (2765 zł). Rioaveso jest niemieckim buhajem, urodzonym w marcu 2019 roku. Co ciekawe, buhaj ten w omawianym rankingu ma 12 synów i sam jest na 71. pozycji rankingu z indeksem PF – 154 jednostki i IE – 2949 zł. Na szczególną uwagę zasługuje również 2 synów buhaja Foreman, z najwyższą średnią wartością indeksu PF – 162 jednostki oraz IE – 2799 zł, a także 3 synów buhaja Freestyle z najwyższym średnim IE – 2838 zł i PF – 156 jednostek.

Ojcami buhajów z top 100 są również rozpłodniki pochodzące z polskich hodowli: Danko Alians, KZ Godryk, Danko Zoom. Buhaj Danko Alians jest ojcem 5 synów: DS Chłód (PF – 162, IE – 2933 zł), DS Calko (PF – 162, IE – 2923 zł), DS Czard (PF – 159, IE – 2607 zł), Danko Canon (PF – 156, IE – 2545 zł), DS Czador (PF – 154, IE – 2819 zł), ale sam również utrzymuje wysoką 24. lokatę w rankingu (PF – 159, IE – 2681 zł).

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą liczbę potencjalnych matek buhajów. Na ojców rozpłodników wybiera się również młode, dobrze wycenione buhaje ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany, zmniejszając odstęp między pokoleniami.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia

• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 53 buhaje (w poprzedniej ocenie 52) ze średnim indeksem PF – 157 jednostek i 2614 zł IE.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 17 buhajów (poprzednio 15) ze średnim indeksem PF – 155 jednostek i 2486 zł IE.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 14 buhajów (poprzednio 20) ze średnim indeksem PF – 157 jednostek i 2687 zł IE.
• MCB w Krasnem ma 9 buhajów (poprzednio 10) ze średnim indeksem PF – 156 jednostek i 2619 zł IE.
• 7 buhajów ze średnim indeksem PF – 155 jednostek i IE – 2567 zł należy do innego właściciela niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:

• w grupie 17 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 94%;
• w grupie 53 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 57%, w Niemczech – 26%, we Francji – 11%, w Holandii – 4%, w Hiszpanii – 2%;
• w grupie 14 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 36%, w Niemczech – 57%, w Kanadzie – 7%;
• w grupie 9 buhajów będących własnością MCB w Krasnem 89% pochodzi z Holandii i 11% z Niemiec.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 58% (w ocenie 2023/1 – 55%). Buhaje pochodzące z Niemiec to 24% listy top 100, z Holandii – 10%, z Francji – 6%, z Kanady i Hiszpanii – po 1%.

Na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce zajmują znowu pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie, które wcześniej dominowały.

W rankingu top 100 polskie buhaje pochodzą z 19 krajowych hodowli. Najwięcej, bo aż 11 buhajów, pochodzi z hodowli zarodowej Danko HR, co jest doskonałym wynikiem. Drugie miejsce zajmuje HZZ Żołędnica (9 buhajów), a trzecie OHZ Lubiana (5 buhajów). Jednak na szczególne docenienie zasługują hodowle indywidualne: Ryszarda Bobera, gdzie wyhodowano 4 buhaje, i Bożeny Janowskiej, z której hodowli pochodzą również 4 buhaje znajdujące się w top 100 najwyżej wycenionych buhajów wpisanych do polskich ksiąg hodowlanych.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ

Średnia wartość indeksów selekcyjnych buhajów z rankingu top 10 wynosi 163 jednostki indeksu PF i 2847 zł IE (tabela 4).

Na liście top 10 znajdują się 4 buhaje urodzone w Polsce oraz 3 pochodzące z Niemiec i po jednym z Holandii i Francji.

Cztery polskie buhaje w top 10 to: Debo-Bosman (PF – 163), DS Chłód (PF – 162), DS Calko (PF – 162), Danko Cirkus (PF – 161).

Buhaj Debo-Bosman pochodzi z hodowli OHZ Dębołęka sp. z o.o. Urodził się w sierpniu 2022 roku. Jego ojcem jest niemiecki buhaj Benicio, a matką Fuga 73, która w aktualnej ocenie jest na 5. miejscu rankingu najwyżej ocenionych krów pod względem indeksu PF (PF – 161). Debo‑Bosman przekazuje na swoje córki doskonałą produkcję PPR – 154 jednostki, a także zdrowotność wymienia, pokrój i długowieczność.

Buhaj DS Chłód pochodzi z embriotransferu. Został wyhodowany w PR Długie Stare sp. z o.o. Urodził się w sierpniu 2022 roku. Przekazuje na potomstwo wysoką produkcję mleka i doskonały pokrój. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że jego ojcem jest polski buhaj Danko Alians, natomiast matką (dawczynią zarodków) krowa Moviemax.

Buhaj DS Calko również pochodzi z embriotransferu i jest bratem buhaja DS Chłód po tej samej parze rodziców. Urodził się na początku września 2022 roku.

Buhaj Danko Cirkus pochodzi po niemieckim buhaju Foreman i matce Danko Wiochna. Urodził się w marcu 2022 roku w Danko HR. Córki tego buhaja charakteryzują się przede wszystkim bardzo wysoką produkcją suchej masy.
Na 1. miejscu rankingu top 10 znajduje się ponownie niemiecki buhaj Glenn z indeksem selekcyjnym PF – 165 jednostek i IE – 3019 zł.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2023/2 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2023/1. Buhaje z dwóch pierwszych pozycji rankingu top 10 oceny 2023/1 utrzymały identyczną pozycję w rankingu 2023/2. Buhaj Cicerone spadł z 3. pozycji na 9., a BJ Cezar z 4. na 16. (PF – 160, IE – 2842 zł). Riscal z 5. lokaty przesunął się w dół listy na 15. pozycję rankingu (PF – 160, IE – 2678 zł). Corleone w sezonie 2023/1 był na 6. miejscu w rankingu, a aktualnie zajmuje 11. miejsce (PF – 161, IE – 3009 zł). Balt w ubiegłym sezonie plasował się 7. na liście top 10, a obecnie jest 21. (PF – 159, IE – 2908 zł). Fokus przesunął się w górę rankingu z 8. na 6. pozycję. BJ Balans z 9. lokaty przesunął się na 13. (PF 161, IE – 2803 zł), a Danko Cirkus pozostał na tym samym miejscu w rankingu.

Od momentu gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane większą jej dokładnością. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 7 różnych ojcach. Buhaje Gladius, Danko Alians i Foreman mają po 2 synów (tabela 5). Warto zwrócić uwagę, że buhaj Danko Alians pochodzi z polskiej hodowli.

W top 10 oceny 2022/3 7 buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, 2 do MCHiRZ w Łowiczu i 1 do MCB w Krasnem. W ocenie 2023/1 WCHiRZ w Poznaniu posiadało 8 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu i MCB w Krasnem po jednym buhaju. W aktualnej ocenie WCHiRZ w Poznaniu ma 6 buhajów, MCHiRZ w Łowiczu – 3, a MCB w Krasnem – 1 (wykres 5).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI

Analiza ta dotyczy buhajów urodzonych w latach 2018–2022, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych.
W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu. Należy jednak podkreślić, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt i unikatowych linii genetycznych, aby było wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie najmłodszych buhajów ocenionych genomowo kształtuje się na następującym poziomie: SHiUZ w Bydgoszczy – 100%, MCHiRZ w Łowiczu – 65%, WCHiRZ w Poznaniu – 62%, MCB w Krasnem – 58% i (wykres 6).

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 161 jednostek indeksu PF i 2813 zł IE. Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących również z innych źródeł genetycznych wynosi tylko 2 jednostki indeksu PF i 34 zł IE na korzyść buhajów pochodzących z różnych krajów.

W top 10 polskich buhajów 8 należy do WCHiRZ w Poznaniu i po jednym buhaju do MCHiRZ w Łowiczu i SHiUZ w Bydgoszczy.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie

W artykule tym przedstawiliśmy analizę wartości hodowlanej buhajów po ocenie 2023/2.

• Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2023/2 jest o 3 jednostki indeksu PF i 43 zł IE wyższa niż w ocenie 2023/1 i wynosi 138 jednostek indeksu PF i 1840 zł IE.
• Roczny postęp genetyczny buhajów urodzonych w latach 2014–2022 wynosi 4,0 jednostki dla indeksu PF i 170,8 zł dla IE. Występuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w latach 2018–2022.
• W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 64% stanowią buhaje urodzone w Polsce. Na liście top 100 polskie buhaje stanowią 58%. Z sezonu na sezon w czołówkach rankingu znajduje się coraz więcej wartościowych buhajów pochodzących z polskich hodowli.
• Polskie buhaje są ojcami buhajów z czołówki rankingu oceny 2023/2.
• Na liście top 10 znajdują się 4 polskie buhaje: Debo-Bosman (PF – 163), DS Chłód (PF – 162), DS Calko (PF – 162), Danko Cirkus (PF – 161). 