Praktyczne doświadczenia szczepień przeciwko mastitis – część 2.

Stosowanie szczepionek przeciwko chorobom wymion u krów nie zwalnia z przestrzegania zasad higieny utrzymania i doju tych zwierząt. Obecnie w praktyce sprawdzają się szczepionki przeciwko infekcjom wywołanym przez bakterie E. coli. Efekt szczepienia przeciwko gronkowcowym zapaleniom gruczołu mlekowego zależy m.in. od wieku uodpornianych zwierząt.

TEKST: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU; ZDJĘCIA: RYSZARD LESIAKOWSKI

W poprzedniej części opisywałem główne założenia stosowania szczepionek „na mastity”. Za czasów istnienia Zakładu Fizjopatologii Rozrodu i Gruczołu Mlekowego Państwowego Instytutu Weterynaryjnego w Puławach przez wiele lat prowadzono prace doświadczalne nad oceną skuteczności profilaktyczno-leczniczej szczepionek przeciw gronkowcowym zapaleniom wymienia u krów. Głównym celem realizowanych projektów była ocena skuteczności leczenia zapaleń podklinicznych na tle wymienionej bakterii z udziałem przygotowanej i przebadanej autoszczepionki, w połączeniu z dowymieniową antybiotykoterapią.

Doświadczenie ze szczepionką przeciwko gronkowcom
Skuteczność leczniczą wspomnianej wyżej szczepionki oceniano na podstawie ustąpienia gronkowcowego zapalenia wymienia w trakcie obserwacji. Do doświadczenia włączono zwierzęta po wycieleniu (3–8 tydzień po porodzie) z podwyższoną liczbą komórek somatycznych – LKS (powyżej 1 mln w 1 ml, bez wizualnych zmian w mleku) oraz stwierdzoną obecnością, choć w jednej ćwiartce, Staph. aureus. Leczenie uznano za efektywne w sytuacji uzyskania ujemnego wyniku badania bakteriologicznego mleka ćwiartkowego w 3. i 6. tygodniu po ostatnim szczepieniu oraz obniżeniu się LKS. U wszystkich zakwalifikowanych zwierząt przeprowadzono dowymieniową terapię antybiotykami, opartą na wynikach badania mleka. Lek podano zgodnie z zaleceniami producenta. Spośród leczonych zwierząt wyodrębniono dwie grupy doświadczalne (po 40 krów każda) oraz jedną grupę kontrolną (40 krów). Zwierzęta zaliczone do pierwszej grupy doświadczalnej otrzymały trzykrotnie – co 14 dni, w iniekcjach domięśniowych – po 2 ml szczepionki z doświadczalnym adiuwantem (dimer lizozymu). Zwierzęta zaliczone do drugiej grupy doświadczalnej otrzymały, według tego samego schematu, szczepionkę o identycznym składzie antygenów, z tym że adiuwantem był sterylny roztwór soli fizjologicznej. Zwierzęta grupy kontrolnej otrzymały według ww. schematu po 2 ml sterylnej wody do iniekcji. Pierwsze podanie szczepionki odbyło się w dniu rozpoczęcia antybiotykoterapii.
Badania kliniczne wymienia i makroskopowe badanie wydzieliny mlecznej zostały przeprowadzone 7 dni przed pierwszym szczepieniem, w dniu pierwszego szczepienia oraz 3 i 6 tygodni po trzecim szczepieniu. Podczas każdego badania oraz w dniu 2. i 3. szczepienia pobierano próbki do badań mikrobiologicznych oraz określano liczbę komórek somatycznych. W grupie krów, w której zastosowano szczepionkę z adiuwantem w postaci dimeru lizozymu, skuteczność leczenia wyniosła 30%. U zwierząt, które poddano szczepieniu przy użyciu szczepionki z roztworem soli, efektywność leczenia była najwyższa – 35% wobec grupy kontrolnej 20% (rycina 1.) .

Komentarz do uzyskanych wyników
Czy uzyskane wyniki w opisanym wyżej doświadczeniu były zadowalające? Zdecydowanie nie. Proszę zwrócić uwagę, że efektywność samej antybiotykoterapii (grupa kontrolna) była na poziomie 20%. I jest to realna efektywność zwalczania infekcji. Choć u tych 20% zwierząt, u których udało się zwalczyć gronkowca złocistego, duża część okazała się później nadal zakażona. Zastosowanie szczepionki w trakcie leczenia pozwoliło podnieść efektywność zwalczania gronkowca złocistego o 10 do 15%, dając najwyższy efekt leczniczy na poziomie 35%. Trzeba przyznać, że nie są to zadowalające efekty leczenia i stosowanie szczepionek w trakcie antybiotykoterapii może nie być ekonomicznie uzasadnione.

Szczep młode krowy przeciw gronkowcom
Ogromna złożoność mechanizmów wpływających na skuteczność leczenia zapaleń wywołanych przez gronkowce powoduje duże zróżnicowanie w uzyskiwanych efektach leczenia. Skuteczność samej szczepionki jest uzależniona od szeregu czynników. Wielu autorów opracowań naukowych opisuje, że stosowanie szczepionki redukuje odsetek nowych infekcji w stadzie, obniżając liczbę klinicznych i podklinicznych stanów zapalnych. Nie redukuje natomiast liczby komórek somatycznych w mleku zbiorczym. Brak obniżenia LKS wydaje się być czynnikiem kluczowym, który mógłby zniechęcić do stosowania szczepień, jednak dzięki obniżeniu odsetka zapaleń klinicznych i podklinicznych obserwujemy przyrost wydajności mlecznej.
Rozwijając się w mleku, gronkowiec złocisty wytwarza warstwę śluzu lub specjalnej kapsuły, która otacza każdą komórkę bakteryjną. Kapsuła zapewnia wymienionej bakterii przetrwanie w wymieniu, gdyż wpływa ujemnie na zdolność komórek białych krwi do identyfikowania i wchłaniania tych niebezpiecznych bakterii. Dlatego też potrzebne są przeciwciała, które dezaktywują kapsułę i umożliwiają w ten sposób komórkom krwi dotarcie do nich. Jedna z dostępnych szczepionek zawiera elementy kapsuły, toksoidy (oczyszczone toksyny) i adjuwant – substancję stymulującą system obronny krowy. Krowy otrzymują szczepienia zwykle podczas zasuszania, jak również cztery do sześciu tygodniu później zastrzyki domięśniowe lub podskórne, natomiast jałówki – dwie dawki szczepionki, osiem do dwóch tygodni przed wycieleniem. Wyniki badań przeprowadzonych na jednostkach naukowych dowiodły, że szczepienia redukują o 25 do 86% nowych infekcji bakteriami Staphylococcus aureus, dzięki czemu zmniejsza się liczba klinicznych przypadków, a także przewlekłość infekcji. Efekt jest lepszy, kiedy szczepione są jałówki, gorszy – gdy dorosłe krowy. Szczepienie krów starszych niż w trzeciej laktacji jest nieuzasadnione.

Wysoka skuteczność szczepień przeciw colimastitis
Duże sukcesy obserwuje się w przypadku szczepionek przeciw colimastitis, zwłaszcza postaci silnie wyrażonych (z gorączką i utratą apetytu). Dobre efekty można uzyskać za pomocą szczepionki wykonanej ze zmutowanych bakterii, takich jak Escherichia coli. Takie szczepionki stymulują produkcję przeciwciał, które chronią przed różnymi bakteriami Gram-ujemnymi. Jedna ze szczepionek bazuje na zmutowanym szczepie J5 Escherichia coli. Podaje się ją podskórnie w dniu zasuszenia, po 30 dniach, a następnie w okresie ostatnich 14 dni przed wycieleniem. Szczepionka stymuluje produkcję przeciwciał przeciw szerokiemu spektrum bakterii coliform. Wykazano, że w wyniku stosowania ww. szczepionki dochodzi do redukcji o 70–80% klinicznych przypadków zapaleń wywołanych przez bakterie tego rodzaju.

Podsumowanie
Stosowanie szczepień powinno być przeprowadzane umiejętnie wraz z weryfikacją czynności, które mogą wpływać na zwiększone rozprzestrzenianie się wymienionych bakterii (czynności doju, legowiska, żywienie, choroby zakaźne, zagęszczenie zwierząt). W przypadku gronkowca złocistego czynnikiem kluczowym powinno być rozpoznanie stopnia zakażenia stada. Jeśli mamy do czynienia z zakażeniem ponad 20% stada i liczebność fermy przekracza 20–30 zwierząt, warto zastanowić się nad wprowadzeniem szczepień. Jeśli odsetek krów chorych jest zdecydowanie niższy, warto rozważyć dojenie zakażonych krów jako ostatnich (pod koniec doju) i docelowe ich wybrakowanie bez udziału szczepionek.

W przypadku problematyki silnie wyrażonych colimastitis stosowanie szczepień jest obecnie jedną z najrozsądniejszych rozwiązań profilaktycznych.