Jakich buhajów nasienie opłaca się kupować?
tekst: Krzysztof Bączkiewicz, Katarzyna Rzewuska
Najczęściej podejmowaną decyzją hodowlaną jest ta o wyborze buhaja i zakupie jego nasienia. Wpływa ona na to, jak będzie wyglądać nie tylko następne pokolenie utrzymywanych zwierząt, ale czy jej efekty będą widoczne przez wiele lat. Zobaczmy zatem, jak sprawić, by decyzja hodowcy była jak najbardziej opłacalna. Pomoże nam w tym Indeks Ekonomiczny (IE), opracowany i obliczany przez Centrum Genetyczne PFHBiPM. Jest to nowy polski indeks selekcyjny, który przedstawia łączną wartość hodowlaną zwierzęcia wyrażoną w złotówkach jako zysk za laktację. Po raz pierwszy został opublikowany w grudniu 2019 (sezon 2019.3) zarówno dla buhajów, jak i samic. Coraz więcej sprzedawców nasienia decyduje się na podawanie wartości IE w swoich katalogach buhajów. W przypadku gdy oferta nie zawiera informacji o IE, jego wartości dla poszczególnych buhajów można sprawdzić na stronie internetowej www.cgen.pl/indeksy/, nawet w komórce.
Indeks Ekonomiczny ułatwia decyzje zakupowe
Indeks Ekonomiczny pozwala łatwo określić opłacalność zakupu nasienia wybranego buhaja. Może to zrobić każdy hodowca – wystarczy, że zna wartość IE buhaja, cenę porcji jego nasienia i tylko cztery informacje dotyczące swojego stada: liczbę porcji nasienia na ciążę, długość użytkowania krów w stadzie, proporcje jałówek wśród urodzonych cieląt i przeżywalność jałówek do pierwszego wycielenia. Zostały one wymienione w tabeli 1 wraz z wartościami użytymi w opisanym dalej przykładzie. Jak łatwo można zauważyć, przykładowe stado wcale nie ma rewelacyjnych wskaźników rozrodu. Wielu hodowców w takiej sytuacji stwierdza, że stać ich jedynie na stosowanie taniego nasienia. Sprawdźmy, jak jest naprawdę.
Na potrzeby dalszych przykładów przyjmijmy, że wstępnie wybraliśmy pulę trzech buhajów, których użycie w naszym stadzie rozważamy (tabela 2). Chcemy z nich wybrać tego, którego zakup będzie najbardziej opłacalny.
Którego buhaja wybrać?
W pierwszej kolejności chcemy porównać buhaje A i B (tabela 2). Różnica ich wartości IE wynosi 400 zł. Wiedząc, że wartość hodowlana córki w połowie zależy od ojca, możemy przyjąć, że różnice poziomu IE pomiędzy ich córkami wyniosą 200 zł (schemat 1). Wartość ta oznacza o 200 zł większy zysk za laktację od córek buhaja A w stosunku do córek buhaja B. Wiedząc to, obliczymy spodziewaną różnicę w zyskach uzyskanych od córek tych dwóch buhajów w przykładowym stadzie. Przystępujemy więc do obliczeń zgodnie ze schematem 1.
Po przemnożeniu różnicy IE córek buhajów przez długość użytkowania w naszym stadzie możemy stwierdzić, że córki buhaja A przyniosą nam w ciągu swojego życia zysk większy o 480 zł. Jednak aby ocenić opłacalność takiej decyzji, musimy znać różnicę kosztów, z jakimi wiąże się uzyskanie pierwiastki po każdym z tych buhajów. W tej kalkulacji należy uwzględnić fakt, że na zakup nasienia buhaja A wydamy więcej. Różnica cen porcji nasienia (90 zł i 60 zł) w naszym przykładzie wynosi 30 zł. Oczywiście nie z każdej użytej porcji uzyskamy pierwiastkę. Określenie kosztów związanych z zakupem nasienia wymaga wyliczenia liczby inseminacji, jaka przypada na każdą odchowaną sztukę wprowadzoną do stada. Zależy to od parametrów charakterystycznych dla stada, a więc zużycia nasienia na ciążę oraz przeżywalności jałówek, a także od typu stosowanego nasienia, który wpływa na spodziewany stosunek płci potomstwa. Znając te parametry postępujemy zgodnie ze schematem 2. W wyniku obliczeń stwierdzamy, że uzyskanie jednej jałówki po buhaju A w przykładowym stadzie będzie kosztować 255 zł więcej niż uzyskanie jałówki po buhaju B. Odejmując ten koszt od różnicy zysków córek (480 zł), stwierdzamy, że córki buhaja A dadzą nam zysk netto większy o 225 zł. Jak widać, warto sprawdzać, na ile zakup danego buhaja się opłaca. Nie warto się sugerować przy tym wyłącznie ceną porcji nasienia, ale podejmować decyzję także w oparciu o uwarunkowania w stadzie.
Ile jest wart słaby buhaj?
Znając wartość IE buhaja, możemy sprawdzić, ile musiałby kosztować słabszy buhaj, aby zakup jego nasienia był opłacalny. Jak możemy odczytać z tabeli 1, nasienie buhaja A kosztuje 90 zł za porcję, a jego Indeks Ekonomiczny jest o 1000 zł wyższy niż indeks buhaja C. Ponownie pamiętając, że wartość potomstwa tylko w połowie zależy od ojca, po córkach buhaja A spodziewamy się o 500 zł wyższego zysku za laktację. Sprawdźmy zatem, po jakiej cenie opłaca się kupić nasienie buhaja C. W tym celu postępujemy zgodnie ze schematem 3. Mnożymy spodziewaną różnicę IE córek przez udział samic w potomstwie, przeżywalność jałówek i długość użytkowania w stadzie, a uzyskany wynik dzielimy przez liczbę porcji nasienia na ciążę. W wyniku otrzymujemy graniczną różnicę ceny porcji nasienia buhaja. Otrzymana kwota oznacza taką różnicę kosztów nasienia, przy której opłacalność użycia obu buhajów jest taka sama. W naszym przykładzie jest to 141 zł. Wartość ta pozwala nam określić cenę, po której zakup nasienia słabszego buhaja (w naszym przykładzie C) byłby opłacalny. W tym celu od ceny porcji nasienia lepszego (w przykładzie A) odejmujemy obliczoną graniczną różnicę. W naszym przykładzie będzie to:
90 zł – 141 zł = -51 zł
Łatwo można zauważyć, że aby hodowcy opłacało się kupić nasienie buhaja C, jego sprzedawca powinien sporo dopłacić do każdej porcji!
Jak się udało udowodnić, dzięki wykorzystaniu Indeksu Ekonomicznego można szybko sprawdzić opłacalność zakupu nasienia wybranego buhaja. Warto zwrócić uwagę, że na wyniki przeprowadzonej analizy, poza ceną nasienia i wartością hodowlaną buhajów, wpływają uwarunkowania pojedynczego gospodarstwa. Jednocześnie wyraźnie widać, że nawet w stadzie z nie najlepszymi wskaźnikami rozrodu nie ma ekonomicznego uzasadnienia używania słabych buhajów. Pamiętajmy też, że przedstawione kalkulacje odnoszą się tylko do jednego pokolenia, a inwestycja w lepszą genetykę naszych zwierząt będzie procentować o wiele dłużej. Uzyskane jałówki o wyższej wartości Indeksu Ekonomicznego zostaną w przyszłości matkami kolejnego, jeszcze lepszego pokolenia. Dzięki temu na przestrzeni lat uzyskamy większy łączny postęp hodowlany, który przełoży się na osiągane zyski. Zachęcamy każdego hodowcę do powtórzenia powyższych obliczeń na wartościach właściwych dla swojego stada. Wyniki dla wielu mogą być zaskakujące.
