Poplon a żywienie krów mlecznych

W obecnych czasach coraz bardziej popularne staje się sianie poplonów. Głównym zadaniem poplonu jest dostarczenie materii organicznej dla gleby, poprawy warunków powietrzno-wodnych oraz – przez właściwości fitosanitarne tych roślin – zmniejszenie presji szkodników i chorób roślin.

tekst: Jakub Sierszulski

Poplon można jeszcze wykorzystać jako pasze dla naszych zwierząt. W artykule zostaną przedstawione wartości odżywcze w stosowanych w żywieniu krów mlecznych poplonach.

Facelia
Facelia charakteryzuje się małymi wymaganiami glebowymi oraz szybkim wzrostem, ponieważ jej okres wegetacji trwa ok. 95–100 dni. Roślina ta jest okresowo odporna na susze oraz niskie temperatury. Bardzo często jest wysiewana w poplon, z przeznaczeniem na przeoranie. Jedną z głównych zalet facelii w poplonie jest jej działanie mątwikobójcze, dzięki czemu jest szczególnie przydana podczas uprawy rzepaku ozimego oraz buraków cukrowych. Facelia posiada bardzo dobrze rozbudowany system korzeniowy, dlatego bardzo dobrze spulchnia glebę oraz pobiera i transportuje składniki mineralne z jej niższych warstw.

W żywieniu bydła mlecznego nie jest bardzo popularna, ale z powodu suszy, która coraz częściej dotyka nasze uprawy, głównie rośliny z przeznaczeniem na pasze objętościowe, może być dodatkiem, który pozwoli na zmniejszenie udziału kiszonek z traw lub kukurydzy w naszej dawce żywieniowej.

W badaniach przeprowadzonych przez Uniwersytet Harran w Turcji uzyskano informację o wartości odżywczej w zależności od fazy rozwojowej rośliny. Odpowiedni termin zbioru warunkuje uzyskanie dobrej jakości paszy. Opóźnienie zbioru powoduje obniżenie wartości odżywczej oraz wzrost suchej masy, ponieważ facelia w końcówce kwitnienie bardzo szybko drewnieje. Zbiór przed kwitnieniem bądź w fazie wczesnego kwitnienia gwarantuje najwyższą wartość odżywczą facelii.

Przy odpowiednich warunkach wzrostu rośliny możemy uzyskać 15–20 ton zielonki. Facelia nadaje się do uprawy w czystym siewie, ale najlepszy efekt pod względem wartości pokarmowych dla zwierząt uzyskamy w siewie mieszanki z roślinami strączkowymi, bobowatymi bądź z oleistymi.

Udział kiszonki z facelii nie powinien przekraczać 20% dawki żywieniowej.

Średni plon białka uzyskany z 1 tony zielonki przy fazie zbioru wynosi ok. 41,5 kg.

Średni koszt kwalifikowanego materiału siewnego facelii wynosi 21 zł/kg.

Gorczyca
Gorczyca biała jest jedną z najbardziej popularnych roślin sianych w naszym kraju z przeznaczeniem na poplon. Osiąga wysokość 30–70 cm. Najczęściej jest wysiewana w czystym siewie. Dużą jej zaletą jest bardzo szybki wzrost oraz wytworzenie dużej ilości biomasy. Zbiór gorczycy przeznaczonej do skarmiania, podobnie jak u facelii, należy przeprowadzić przed kwitnieniem. Termin zbioru w przypadku tej rośliny jest bardzo ważny ze względu na występowanie substancji antyżywieniowych (glukozynolany). Substancje te występują najczęściej w roślinach kapustnych. Obecność tych związków, np. w śrucie rzepakowej, definiuje możliwość wykorzystania odmian w żywieniu zwierząt. Za duża ilość glukozynolanów w roślinach kapustnych zmniejsza wartość białkową nasion, np. w śrutach skarmianych przez zwierzęta. W żwaczu krów substancje te ulegają procesowi neutralizacji, dlatego mało zagrażają zdrowiu zwierząt. Niestety, mimo neutralizacji działania tych substancji, gorczyca nie jest zbyt smakowita dla zwierząt. Dlatego, podobnie jak facelia, powinna stanowić tylko dodatek do dawki żywieniowej lub być stosowana w mieszance roślin poplonowych przeznaczonych do późniejszego zakiszania. Zbyt duży udział gorczycy w żywieniu niekorzystnie przekłada się na smak mleka. Dlatego nie powinno się przekraczać ok. 5 kg kiszonki z gorczycy w dawce żywieniowej.

Średni koszt kwalifikowanego materiału siewnego gorczycy wynosi 12 zł/kg

Koniczyna
Najczęściej uprawianymi gatunkami koniczyny w naszym kraju – zarówno na poplon, jak i na paszę dla zwierząt – są koniczyna perska i koniczyna inkarnatka. Są to rośliny jednoroczne, które charakteryzują się wysoką wartością hodowlaną, a dzięki swoim korzeniom doskonale rozluźniają glebę, poprawiają jej strukturę i żyzność. Kolejnym atutem jest ich duża wartość miododajna.

W czystym siewie możemy osiągnąć, w sprzyjających warunkach, plon zielonki na poziomie 15–25 t/ha. Głównymi zaletami w uprawie tych koniczyn na cele paszowe są:

• wysoka strawność,
• wysoka ilość białka,
• szybki okres kiełkowania i wzrostu,
• duża ilość β-karotenu i składników mineralnych,
• duża zawartość witamin A i D.

Średni koszt kwalifikowanego materiału siewnego wynosi:

• koniczyna inkarnatka – 19,50 zł/kg,
• koniczyna perska – 35 zł/kg.

Średni plon białka uzyskany z 1 tony zielonki z koniczyny wynosi:

• koniczyna inkarnatka – 40 kg,
• koniczyna perska – 25 kg.

Wyka
Wyka należy do rodziny roślin bobowatych. W polskich warunkach uprawiamy wykę jarą (Vicia sativa) oraz wykę ozimą (Vicia villosa). Roślina ta jest bardzo bogata w białko, przez wiązanie azotu atmosferycznego.

Zarówno wyka jara, jak i ozima nie nadają się na czysty siew ze względu na wiotkie i płożące się łodygi. Najczęściej wysiewane są wraz z rośliną podtrzymującą (np. owies).

Wyka ozima, wysiana wraz z żytem z przeznaczeniem na kiszonkę, podnosi wartość odżywczą przez duży udział białka. Zielona masa wyki w czasie kwitnienia osiąga średnio ok. 22% białka w suchej masie. Roślina ta jest chętnie wyjadana przez krowy.

W krajach Ameryki Środkowej oraz Północnej staje się alternatywą dla lucerny w żywieniu bydła mlecznego. Badania przeprowadzone w Meksyku wykazały, że – w zależności od terminu zbioru na zielonkę – zawartość białka wynosiła ok. 28% w 60. dniu od siewu, natomiast przy 100. dniu od siewu zawartość białka spadła do 21%. Badania wykazały, że wyka jest rośliną wysokobiałkową, co w polskich warunkach, przy wykorzystaniu jej jako rośliny towarzyszącej bądź w mieszankach poplonowych, może pozwolić na osiągnięcie wysokobiałkowej paszy, która zaspokoi potrzeby pokarmowe krów mlecznych.

W Stanach Zjednoczonych wykorzystywane jest również siano z wyki, które posiada średnio następujące wartości (źródło AMTS):

• białko – 14,9%,
• tłuszcz surowy – 2,3%,
• popiół – 6,9%,
• ADF – 32,5%,
• ADL – 12,15%.

Nie zaleca się skarmiania zwierząt monogastrycznych nasionami wyki ze względu na występowanie substancji antyżywieniowych, takich jak: związki fenolowe, garbniki, BCA oraz GCA. Związki te powodują zmniejszenie wchłaniania składników odżywczych u zwierząt monogastrycznych, natomiast w literaturze możemy znaleźć informacje, że u przeżuwaczy nie wywierają szkodliwego wpływu na zdrowie (Matić i in. 2005), a wręcz działają pozytywnie przez duże stężenie garbników. Wysokie stężenie tych substancji wykazuje zdolność do tworzenia stabilnych kompleksów, które chronią białka przed degradacją mikrobiologiczną w żwaczu (Barry, Manley 1984). W badaniach przeprowadzonych przez SC Valentine w 1996 roku w południowej Australii zauważono, że nasiona wyki w żywieniu krów mlecznych rasy holsztyńsko-fryzyjskiej, które zastąpiły zboża, tj. jęczmień, nie wpłynęły pozytywnie na wzrost mleka, wręcz przeciwnie, zaobserwowano spadek ilości mleka.

Średni koszt kwalifikowanego materiału siewnego wynosi:

• wyka ozima – 15,50 zł/kg,
• wyka jara – 8 zł/kg.
  Średni plon białka z 1 tony zielonki z wyki wynosi 44 kg.

Mieszanki poplonowe
Mieszanki polonowe są chyba najlepszą alternatywą uzupełniania bazy pasz objętościowych. Na polskim rynku dostępnych jest wiele mieszanek. W większości mieszanki te bazują na jednorocznych trawach wraz z udziałem roślin motylkowatych drobnonasiennych. Rośliny motylkowate nie tylko dostarczają dużej ilości białka, ale – dzięki systemowi korzeniowemu – poprawiają strukturę gleby, co korzystnie wpływa na roślinę następczą. Udział traw w takich mieszankach powoduje wzrost cukrów, co wpływa na lepszy proces zakiszania oraz na poprawę smakowitości takiej kiszonki. Najczęściej stosowaną trawą w takich mieszankach jest życica wielokwiatowa. Zielonka z tej trawy odznacza się dużą zawartością β-karotenu – średnio
550 mg/kg sm. (Antoszkiewicz 2013).

Kiszonka z życicy wielokwiatowej charakteryzuje się średnio następującymi wartościami (źródło: AMTS)

• białko ogólne – 14,7%,
• tłuszcz surowy – 4,93%,
• popiół – 11%,
• ADF – 36,4%
• ADL – 9,12%.

Przy wyborze mieszanki poplonowej powinniśmy zwrócić uwagę na jej skład. Gatunki roślin powinny być tak dobrane, aby uzyskać plon o najlepszej jakości, z jak największą wartością pokarmową. Odpowiednio dobrane rośliny w mieszance nie tylko dostarczą dobrej jakości paszy (przy sprzyjających warunkach atmosferycznych), ale także pozytywnie będą oddziaływać na gospodarkę wodną gleby oraz na warunki fitosanitarne.

Średni koszt mieszanki poplonowej z kwalifikowanym materiałem siewnym wynosi ok. 14 zł/kg.

Podsumowanie
Podczas wyboru odpowiedniego poplonu z przeznaczeniem na pasze dla zwierząt powinniśmy zwrócić uwagę na prognozowane warunki pogodowe. Brak wilgoci w glebie uniemożliwi szybkie kiełkowanie oraz spowoduje późniejszy wzrost. Następnie powinniśmy zwrócić uwagę na rodzaj rośliny lub roślin, które zamierzamy wysiać. Najlepszym rozwiązaniem jest wysiew mieszanek poplonowych, które w swoim składzie posiadają zarówno rośliny wysokobiałkowe, jak i rośliny, które szybko budują duże ilości zielonej masy o dobrych parametrach kiszonkarskich bądź mogą służyć do bezpośredniego skarmiania zwierząt. 