Poplony

Rozwój rolnictwa i jego intensyfikacja przyczyniły się do wystąpienia szeregu problemów związanych z glebą. Jednym z nich jest redukcja próchnicy, która powoduje zmniejszenie pojemności wodnej gleby oraz zwiększenie presji ze strony patogenów chorobotwórczych. Spadek poziomu próchnicy doprowadza do zwiększenia kosztów uprawy poprzez większy nakład związany z nawożeniem oraz ochroną roślin. W dzisiejszym artykule przedstawię dobroczynny wpływ poplonów na glebę.

tekst: Jakub Sierszulski, zdjęcie: MARIAGRAZIA VIEZZER/ unsplash

Co to jest poplon? Poplon (obecnie międzyplon) jest to roślina lub mieszanina roślin uprawianych między dwoma plonami głównymi. Jego pierwszoplanowym przeznaczeniem jest produkcja zielonego nawozu. Dobór roślin powinien być uzależniony od efektu, jakiego oczekuje się od działania tych roślin. Rośliny poplonowe powodują ograniczenie wymywania azotanów w okresie jesienno-zimowym. Ma to istotny wpływ na ochronę wód powierzchniowych i gruntowych. Jednym z bardzo korzystnych aspektów uprawy poplonów jest możliwość pozyskania dodatkowej bazy paszowej dla zwierząt w gospodarstwach. Jakie są zatem najczęściej uprawiane rośliny poplonowe?

Facelia błękitna

Facelia błękitna jest rośliną jednoroczną. Pochodzi z Kalifornii. Wysokość roślin wynosi od 30 cm do 70 cm. Liście ma pierzastosieczne, owłosione, kwiaty niebieskofioletowe. Charakteryzuje się krótkim okresem wegetacji (ok. 95 dni). Ma małe wymagania glebowe oraz nawozowe. W uprawie na nasiona najlepiej plonuje w glebach kompleksu żytniego – bardzo dobrego i dobrego. Bardzo ważną informacją jest to, że na glebach zbyt żyznych roślina wylega i przedłuża swoją wegetację, co ma duży wpływ na plon nasion.

Facelia jest rośliną okresowo odporną na susze oraz niskie temperatury. Bardzo często jest wysiewana w poplon z przeznaczeniem na przeoranie. Jedną z jej głównych zalet w poplonie jest działanie mątwikobójcze, dzięki temu jest szczególnie przydatna podczas uprawy rzepaku ozimego oraz buraków cukrowych. Facelia posiada bardzo dobrze rozbudowany system korzeniowy, dlatego bardzo dobrze spulchnia glebę oraz pobiera i transportuje składniki mineralne z niższych warstw gleby. Kolejną z wielu zalet tej rośliny jest jej wysoka miododajność, kwitnie ok. 4–5 tygodni, dzięki czemu, wcześnie wysiana w odpowiednich warunkach glebowo-klimatycznych, może osiągnąć
ok. 300 kg/ha.

Siew facelii wykonujemy na przełomie marca i kwietnia. Optymalny termin wysiewu przypada na drugą dekadę kwietnia. Dla wschodów rośliny wystarczającą temperaturą jest już 2–3⁰C. Nasiona należy wysiać na głębokość 1,5–2 cm. W uprawie facelii na glebach dobrych i średnich norma wysiewu wynosi ok. 8–10 kg/ha, na słabszych glebach normę można zwiększyć do 15 kg/ha.

Facelia może być stosowana w żywieniu bydła, ale nie może być głównym dodatkiem w skarmianiu. Zbiór rośliny na zielonkę należy wykonać w momencie osiągnięcia przez roślinę ok. 30 cm. Przeprowadzenie zbioru w trakcie kwitnienia oraz po kwitnieniu powoduje zmniejszenie wartości pokarmowej rośliny i doprowadzenie do jej zdrewnienia. Z 1 ha możemy otrzymać ok. 15–20 t zielonki, dlatego jest to alternatywa w gospodarstwach, które ze względu na warunki atmosferyczne zebrały niewystarczającą bazę paszową.

Gorczyca

Gorczyca biała jest jedną z najbardziej popularnych roślin sianych w naszym kraju z przeznaczeniem na poplon. Osiąga wysokość 30–70 cm. Posiada charakterystyczny kwiatostan, składający się z luźnych jasnożółtych, niewielkich kwiatków. Na całej długości łodygi znajdują się rosnące naprzemiennie liście, pokryte włoskami. Tworzy głęboki system korzeniowy, który głęboko penetruje glebę, co wpływa na poprawę jej właściwości fizycznych. Jedną z wielu zalet gorczycy jest szybkie tempo wzrostu, co powoduje produkcję bardzo dużej ilości biomasy. Dobrze rozwinięta roślina, która zostaje zaorana, może dostarczyć równowartość nawet 20 t obornika. Część odmian gorczycy uprawianych w naszym kraju wykazuje właściwości mątkwikobójcze, dlatego roślina ta chętnie wykorzystywana jest w uprawie przed burakami cukrowymi. Gorczyca nie powinna być uprawiana na przedplon dla rzepaku ozimego. Siew gorczycy przed tą rośliną powoduje nagromadzenie patogenów chorobotwórczych oraz szkodników. Dzieje się tak, ponieważ należą do tej samej rodziny. Najczęściej występującymi wspólnymi chorobami dla tych roślin są czerń krzyżowych, szara pleśń oraz kiła kapustnych. Bardzo duży wpływ na zawartość makroskładników oraz ilość masy zielonej ma termin siewu. W badaniach przeprowadzonych przez Politechnikę Bydgoską (W. Kisielewska, G. Harasimowicz- Hermann, 2008) zaobserwowano, że najlepsze nagromadzenie składników pokarmowych było przy siewie przypadającym na trzecią dekadę lipca, natomiast największą masę zieloną uzyskano przy terminie siewu przypadającym na pierwszą dekadę sierpnia. Uśredniając wyniki badań, aby wyprodukować jak najlepszy nawóz zielony, optymalny termin siewu przypada na przełom lipca i sierpnia.

Gorczyca w żywieniu bydła mlecznego

Zbiór gorczycy na potrzeby paszowe należy przeprowadzić przed rozpoczęciem kwitnienia rośliny. Proces kwitnienia przyspiesza jej drewnienie, przez co staje się mniej apetyczna oraz zmniejsza swoje wartości paszowe. Skarmianie zielonki z gorczycy powyżej 25 kg dziennie na jedną krowę niekorzystnie wpływa na smak mleka.

Rzodkiew oleista

Rzodkiew oleista jest jednoroczną rośliną, która należy do rodziny kapustowatych. Jej wysokość sięga ok. 70–120 cm. Liście są rozetowe lub okrągłe, kwiaty koloru białego lub biało-fioletowego i tworzą kwiatostan luźnego grona. Nasiona rzodkwi nie nadają się do spożycia, ponieważ zawierają bardzo dużą ilość kwasu erukowego oraz eikozenowego. Nasiona tej rośliny nie nadają się do produkcji paszy, ponieważ zawierają związki antyżywieniowe, takie jak glukorafanina.

W naszym kraju rzodkiew uprawiana jest przede wszystkim jako poplon ze względu na dużą produkcję biomasy. Jedną z głównych zalet tej rośliny jest jej system korzeniowy. Posiada masywny korzeń palowy, który wrasta na głębokość do 140 cm, dzięki czemu pobiera składniki z głębszych warstw gleby. Roślina pobiera te pierwiastki, a następnie, po przeoraniu, uwalnia je dla następnej rośliny. Należy do rodziny kapustowatych, czyli do tej samej co rzepak, dlatego nie jest zalecana w zastosowaniu jako przedplon ze względu na zwiększenie presji chorób i szkodników. Bardzo dobrym rozwiązaniem jest stosowanie rzodkwi oleistej jako przedplonu dla buraka cukrowego, ponieważ ogranicza występowanie mątwika burakowego w glebie. Dlatego zastosowanie mieszanki rzodkiew oleista plus gorczyca biała spowoduje bardzo dobre efekty w ograniczeniu presji mątwika na naszych glebach.

Norma wysiewu na poplon wynosi 20–30 kg/ha, w zależności od stanowiska. Rzodkiew oleista, podobnie jak gorczyca, jest w stanie wyprodukować ok. 15–20 t zielonki z jednego hektara.

Żywienie bydła mlecznego rzodkwią oleistą

Rzodkiew oleista powinna być, podobnie jak gorczyca, zbierana na zielonkę przed kwitnieniem. Przy nadmiernym spasaniu wpływa niekorzystnie na smak mleka. Nie jest zalecane skarmianie większe niż 25 kg dziennie na jedną krowę.

Rzodkiew płużna

Bardzo ciekawą rośliną stosowaną na poplon ozimy jest rzodkiew płużna lub rzodkiew melioracyjna. Roślina ta wytwarza bardzo duży korzeń palowy, który przebija warstwę płużną gleby, dlatego jest to bardzo dobre rozwiązanie w gospodarstwach niestosujących pługu w uprawie. Termin siewu tej rośliny przypada na przełom sierpnia i września, a norma wysiewu wynosi ok. 10 kg/ha.

Jesienią roślina szybko pobiera składniki z gleby na wzrost liści oraz korzenia. Dodatkowo szybki wzrost części nadziemnej powoduje zmniejszenie presji ze strony chwastów, dzięki zacienieniu gleby. Zimą składniki pokarmowe są magazynowane w korzeniu, a przymrozki hamują wzrost rośliny. Wczesną wiosną roślina ulega rozkładowi, przez co uwalnia do gleby zmagazynowane mikro- i makroskładniki, które są dostępne dla rośliny następczej. Ponadto spulchnia glebę i tworzy przestwory, które poprawiają stosunki wodno-powietrzne gleby. Bardzo dobrze sprawdza się jako przedplon dla roślin jarych oraz warzyw. W USA jest rośliną bardzo popularną w zastosowaniu jako przedplon dla kukurydzy, zarówno jako jedna roślina, jak i mieszanina z gorczycą czy też z koniczyną perską.

Łubin

Jest to roślina należąca do bobowatych. Osiąga wysokość do 100 cm oraz posiada palowy system korzeniowy, który może sięgać do 2,4 m w głąb gleby. Odpowiednim terminem siewu z przeznaczeniem na poplon jest maksymalnie trzecia dekada lipca. Najpopularniejszymi gatunkami uprawianymi w Polsce są:

• łubin biały,
• łubin wąskolistny,
• łubin żółty.

W naszych warunkach na poplon nadają się odmiany szybko rosnące i tworzące dużą biomasę, czyli odmiany wąskolistne. W zależności od warunków można uzyskać ok. 10 t świeżej masy. Łubin, należący do bobowatych, obok roślin takich jak lucerna, koniczyna czy bobik, będąc w symbiozie z bakteriami brodawkowymi, wiąże azot z powietrza. Stosowany jako nawóz zielony wzbogaca glebę w duże ilości azotu. Dzięki systemowi korzeniowemu napowietrza ją oraz poprawia jej strukturę. Przed kwitnięciem należy przeorać roślinę, aby zapobiec zdrewnieniu, które ma wpływ na zmniejszenie jej wartości nawozowej oraz wydłuża rozkład rośliny w glebie. Nawóz ten jest bardzo dobrym źródłem masy zwiększającej próchnicę glebową.

W skarmianiu bydła łubinem najczęściej stosuje się zielonki lub kiszonki. Ze względu na zawartość substancji antyżywieniowych głównie nadają się odmiany łubinu żółtego, mają obniżone zawartości alkaloidów. Łubin jest rośliną wysokobiałkową, ponieważ w nasionach może posiadać nawet do 31% białka. Ze względu na wysoką zawartość białka, a niską zawartość cukrów roślina ta trudno się zakisza. W badaniach przeprowadzonych na Uniwersytecie Przyrodniczym w Poznaniu (A. Faligowska, M. Selwet, 2005–2007) stwierdzono, że dodanie preparatu zakiszającego spowodowało uzyskanie lepszej jakości kiszonki oraz spadek niekorzystnych bakterii, drożdży i grzybów pleśniowych.

Wyka

Wyka należy do rodziny roślin bobowatych. W polskich warunkach uprawiamy wykę jarą (Vicia sativa) oraz wykę ozimą (Vicia villosa). Jest bardzo bogata w białko przez wiązanie azotu atmosferycznego.

Wyka jara jest rośliną uprawianą w plonie głównym oraz w poplonie ścierniskowym z mieszankami zbóż. Wiotkie i płożące łodygi bardzo utrudniają zbiór, dlatego jest uprawiana w plonie głównym z rośliną podtrzymującą, którą najczęściej jest owies. Poplon wysiewamy w lipcu. Jesienią, zanim rośliny wydadzą nasiona, ale najlepiej przed kwitnieniem, należy przeorać na nawóz zielony. Warto zauważyć, że jest to roślina podatna na choroby, dlatego nie powinno się jej wysiewać po roślinach bobowatych, aby uniknąć zwiększonej presji czynników chorobotwórczych. Najlepiej sprawdza się jako poplon po zbożach, rzepaku bądź roślinach okopowych.

Wyka ozima jest rośliną jednoroczną, również potrzebuje rośliny podtrzymującej, ponieważ silnie wylega i gnije, przez co nie sprawdza się w żywieniu zwierząt. Najczęściej wysiewana jest jako poplon wraz z żytem.Zbiór takiej mieszanki na zielonkę przeprowadzamy przed końcem kwitnienia wyki oraz na początku kłoszenia żyta. Termin wysiewu na nawóz zielony jest podobny do terminu wyki jarej (koniec lipca). Wyka przez swój system korzeniowy pobiera składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby. Następnie po przeoraniu rośliny te ulegają rozkładowi w górnych warstwach gleby, jednocześnie dostarczając składników pokarmowych dla roślin następczych, głównie płytko się korzeniących.

Mieszanki z udziałem traw i motylkowatych drobnonasiennych

Na polskim rynku sprzedażowym można spotkać bardzo dużo mieszanek poplonowych opartych na trawach z domieszką roślin motylkowych drobnonasiennych. Mieszanki te charakteryzują się bardzo szybkim wzrostem, dzięki czemu po upływie ok. 8 tygodni jesteśmy w stanie uzyskać dobrej jakości pasze do zakiszania. Główną trawą stosowaną w tego typu mieszankach jest życica westerwoldzka. Jest to trawa jednoroczna, która przy wiosennym siewie umożliwia zebranie nawet czterech pokosów. Warto zauważyć, że życica westerwoldzka charakteryzuje się dużą odpornością na choroby. Najczęściej stosowaną rośliną motylkową jest koniczyna perska. Dodatek koniczyny pozwala uzyskać paszę z większą zawartością białka oraz powoduje wzrost jej strawności. Przy wyborze takiej mieszanki warto zwrócić uwagę na odporność odmian pod względem chorób charakterystycznych dla ich rodzin. Dodatkowym atutem takich mieszanek jest wzrost zawartości próchnicy, powodowany późniejszym rozkładem resztek roślin i korzeni.

Podsumowanie

Poplon w naszym gospodarstwie możemy wykorzystać głównie w dwojaki sposób: jako nawóz zielony lub paszę dla zwierząt gospodarskich. Przy zastosowaniu na nawóz zielony warto zwrócić uwagę na ilość wytworzonej biomasy oraz na możliwości magazynowania składników pokarmowych. Dzięki niemu poprawimy strukturę naszej gleby, co wpłynie na lepsze wykorzystanie pierwiastków oraz na zatrzymanie wody w glebie. Natomiast przy wykorzystaniu poplonu na paszę zwracamy głównie uwagę na dobór roślin pod względem gatunkowym oraz na jej walory żywieniowe. Wszystko sprowadza się do zmniejszenia nakładów finansowych w gospodarstwie oraz poprawy właściwości uprawianej gleby. 