Analiza wyników sierpniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy HF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Druga ocena wartości hodowlanej buhajów w 2021 r. została opublikowana w sierpniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM

Celem naszych analiz wartości hodowlanej buhajów rasy HF jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności wykonywanej pracy hodowlanej, zwłaszcza ich selekcji. Analizujemy buhaje inseminacyjne biorące udział w programach hodowlanych, zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

Analiza dotyczy pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2016–2020 w liczbie 316 szt., i pięciu najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2012–2016 w liczbie 384 szt. W sumie analizowana grupa liczy 700 buhajów.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce. Natomiast 49 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów.

W niektórych porównaniach wykorzystujemy Indeks Ekonomiczny (IE), co pozwoli pokazać w złotówkach różnicę w zyskach z produkcji mleka, jeżeli na matki przyszłych pokoleń krów wybierzemy pewne grupy buhajów, np. buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi czy pochodzące z importu w stosunku do krajowych. Zachęcamy wszystkich hodowców do racjonalnego wykorzystywania danych o Indeksie Ekonomicznym buhajów, co w przyszłości przełoży się na większe zyski z produkcji mleka. Informacja ta znajduje się w katalogach buhajów, o którą każdy hodowca powinien poprosić, wybierając ojca przyszłej generacji krów w swoim stadzie. Przełożenie jest proste – im wyższy Indeks Ekonomiczny buhaja, tym w przyszłości więcej złotówek w kieszeni producenta mleka.

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych

Średnia wartość hodowlana 700 szt. analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2021 r. wynosi 122 jednostki indeksu selekcyjnego PF i jest o 1 jednostkę wyższa w porównaniu do oceny kwietniowej (wykres 1). Średnia wartość hodowlana analizowanych buhajów wyrażona Indeksem Ekonomicznym (IE) wynosi 1233 zł i jest wyższa o 27 zł od średniej wartości tego indeksu z poprzedniego sezonu oceny.

Buhaje genomowe w ocenie 2021/2 mają średnią wartość hodowlaną równą 132 jednostki indeksu Produkcja i Funkcjonalność i 1715 zł Indeksu Ekonomicznego, natomiast buhaje konwencjonalne – 114 jednostek indeksu PF i 836 zł IE, co daje przewagę na korzyść buhajów genomowych o 18 jednostek indeksu PF i 879 zł IE. Oznacza to, że córki buhajów genomowych będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 439,5 zł niż córki buhajów konwencjonalnych. Powinno to zachęcić hodowców do większego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników. W poprzednim sezonie oceny różnica w zysku wynosiła 414 zł.

Buhaj znajdujący się na 1. miejscu w rankingu – Danko Alians – jest rozpłodnikiem ocenionym na podstawie genomu i ma indeks PF = 154 jednostki i IE = 2776 zł, a pierwszy buhaj z oceną konwencjonalną – Megabit – zajmuje 19. pozycję z indeksem PF = 145 jednostek i IE = 2221 zł.

Buhaje genomowe w porównaniu z konwencjonalnymi mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, a także jego składowe: produkcję (+4 jednostki), pokrój (+14 jednostek), komórki somatyczne (+9 jednostek) i długowieczność (+7 jednostek) – patrz wykres 2. Dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną wyższą tylko o jedną jednostkę niż buhaje ocenione konwencjonalnie. Niepokojący jest obserwowany na przestrzeni lat brak poprawy genetycznej dla cech płodności. Z całą pewnością wpływa na to jej niska odziedziczalność, a także wiarygodność zbieranych danych. Przypominamy, że bardzo istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były rejestrowane w bazie informatycznej Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Informacja ta wraca do hodowców w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców oraz wskaźników rozrodu. Jeśli nie jest rzetelna już u źródła, odpłaci się nam niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach naszych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną. Ta sama reguła dotyczy wszystkich innych informacji potrzebnych do szacowania wartości hodowlanych. Dlatego należy zawsze podawać wiarygodne i pełne dane o zwierzętach.

Analiza buhajów według roku urodzenia
Postęp genetyczny w populacji buhajów pokazuje analiza ich wartości hodowlanej w zależności od roku urodzenia buhajów (tabela 1).

Średnie wartości hodowlane roczników buhajów 2012 do 2016 wynoszą odpowiednio 109–123 jednostki indeksu PF i 515–1308 zł IE, co daje postęp hodowlany roczny 3,5 jednostki indeksu PF i 198 zł IE.

Pomiędzy buhajami urodzonymi w latach 2016 a 2020 różnice w wartości hodowlanej wynoszą 18 jednostek indeksu PF i 845 zł IE, co stanowi postęp roczny 4,5 jednostki indeksu PF i 211 zł IE.

Porównanie tych dwóch grup roczników buhajów obrazuje znaczne przyspieszenie postępu hodowlanego w ciągu ostatnich czterech lat w porównaniu do okresu wcześniejszego.

Taką samą tendencję obserwuje się w poszczególnych składowych indeksu PF (PPR, PPO, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów ocenionych genomowo na przestrzeni tych kilku lat. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2016 r. a najmłodszymi, urodzonymi w 2020 r. różnice wynoszą od +3 do +15 jednostek, w zależności od cechy. Dla cech płodności również obserwujemy zwiększenie wartości hodowlanej o 3 jednostki pomiędzy pokoleniem 2016 i 2020.

Analiza buhajów według właściciela
Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto pewna liczba rozpłodników w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej oraz wyboru danych do analizy była własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów selekcji realizowanych przez spółki inseminacyjne (wykres 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 128 jednostek indeksu PF i 1540 zł IE dla całej subpopulacji buhajów oraz 137 jednostek indeksu PF i 1988 zł IE w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia
Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy PHF pochodzą z ośmiu krajów (wykres 4).

W subpopulacji 700 buhajów 67% stanowią buhaje urodzone w Polsce (w sezonie 2021/1 – 66%). Pozostałe pochodzą z Francji – 16%, Niemiec – 10%, Holandii – 5%, Danii – 2%. W tej grupie znajduje się również po jednym buhaju pochodzącym z Włoch, Hiszpanii i Kanady.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
W subpopulacji 100 najwyżej ocenionych buhajów, tak jak w poprzedniej wycenie, znajduje się 95 rozpłodników ocenionych genomowo i 5 ocenionych na podstawie córek. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale od 138 do 154 jednostek indeksu PF i 1581 do 3049 zł IE, a średnia wartość wynosi 143 jednostki indeksu PF i 2214 zł IE.

Różnica między buhajami na pierwszej i setnej pozycji rankingu według indeksu PF wynosi 16 jednostek. Trudno powiedzieć, czy to dużo, czy mało. Natomiast jeżeli weźmiemy pod uwagę różnicę w wartości Indeksu Ekonomicznego między najlepszym buhajem w tym rankingu (IE = 3049 zł) a najsłabszym (IE = 1581 zł), to uzyskamy 1468 zł. Oznacza to, że córki buhaja pierwszego będą dawały średnio większy zysk z jednej laktacji o 734 zł niż córki buhaja drugiego. To duża różnica w zyskach i łatwo możemy podjąć decyzję, którego buhaja wybrać do inseminacji samic w stadzie. Jeżeli pomnożymy to przez liczbę utrzymywanych krów, to otrzymamy pokaźną sumę, która każdego powinna przekonać, że warto inwestować w genetykę.
W top 100 jest:
• 6 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek, w poprzednim sezonie były 4;
• 75 buhajów z indeksem PF ≥ 140 jednostek, w poprzednim sezonie było 58.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 66 ojców i tylko 19 z nich ma co najmniej 2 synów (tabela 2). Już czwarty sezon oceny największą liczbę synów w rankingu top 100 (6) ma buhaj Braveness. Synowie tego rozpłodnika mają średnią wartość hodowlaną na poziomie 142 jednostek indeksu PF i 2238 zł IE. Braveness, urodzony w październiku 2016 r., jest ojcem buhaja Danko Zoom, który zajmuje trzecie miejsce w obecnym rankingu.
Na szczególną uwagę zasługuje również stawka 3 synów buhaja Top Model, z najwyższą średnią wartością indeksu PF = 148 jednostek oraz IE = 2437 zł, oraz buhaja Garett, z najwyższym średnim IE = 2549 zł i ze średnim indeksem PF = 145 jednostek.

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą ilość ich potencjalnych matek. Na ojców buhajów wybiera się również jak najmłodsze, dobrze wycenione osobniki ocenione na podstawie genomu, co radykalnie przyspiesza postęp hodowlany.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia
• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 50 buhajów (w poprzedniej ocenie również 50) ze średnim indeksem PF = 143 jednostki i IE = 2265 zł.
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 24 buhaje (poprzednio również 24) ze średnim indeksem PF = 141 jednostek i IE = 2065 zł.
• MCHiRZ w Łowiczu ma 21 buhajów (poprzednio również 21) ze średnim indeksem PF = 143 jednostki i IE = 2267 zł.
• MCB w Krasnem ma 3 buhaje (poprzednio również 3) z indeksem PF = 143 jednostki i IE = 2118 zł.
• 2 buhaje ze średnim indeksem PF = 140 jednostki i IE = 2296 zł należą do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tabela 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów, należy stwierdzić, że:
• w grupie 24 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy buhaje urodzone w Polsce stanowią 71%, we Francji – 25% i w Niemczech – 4%;
• w grupie 21 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu buhaje urodzone w Polsce stanowią 52%, a w Niemczech – 48%;
• w grupie 50 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu buhaje urodzone w Polsce stanowią 28%, w Niemczech – 46%, w Holandii – 14%, we Francji – 8%, w Hiszpanii i Danii – po 2%;
• 3 buhaje będące własnością MCB w Krasnem pochodzą z Holandii.

W sumie na liście top 100 najwyżej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 44%. Jest to niewielki wzrost w stosunku do poprzedniego sezonu, gdy w top 100 było tylko 37% buhajów polskich. Buhaje pochodzące z Niemiec stanowią 34% listy top 100, z Francji – 10%, z Holandii – 10%, z Danii – 1%, z Hiszpanii – 1%.

Tym razem na liście top 100 buhaje urodzone w Polsce znowu zajmują, po dwóch sezonach oceny, pierwsze miejsce pod względem liczby zwierząt, wyprzedzając buhaje niemieckie.

Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych i posiadać wartość hodowlaną zdecydowanie wyższą niż osobniki pochodzące z polskiej hodowli.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 150 jednostek i 2686 zł IE (tabela 4). Wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione zostały genomowo.

Na pierwszym miejscu, z indeksem selekcyjnym PF = 154 jednostki, znajdują się Danko Alians, nowy polski buhaj pochodzący z tej samej hodowli co doskonały Danko Zoom, który w tej ocenie zajmuje trzecie miejsce, potwierdzając swoją wysoką wartość hodowlaną. Danko Alians to młody buhaj, urodzony 1 listopada 2020 r., którego ojcem jest niemiecki Top Model, a matką Danko Bomba ET, aktualnie krowa o najwyższej wartości hodowlanej w Polsce (PF = 151). Danko Bomba ET pochodzi po buhaju Braveness. Buhaj Danko Alians przekazuje na swoje córki doskonały pokrój, wybitną produkcję i długowieczność.
Springstee, który w poprzedniej wycenie był na pierwszym miejscu listy rankingowej, aktualnie jest na drugiej pozycji, z indeksem PF = 153 jednostki.

Na liście top 10 znajdują się cztery buhaje urodzone w Polsce, cztery pochodzące z Niemiec oraz dwa buhaje z Francji.

Przeanalizujmy, jak plasują się w ocenie 2021/2 pozostałe buhaje z listy top 10 oceny 2021/1. Buhaj Pump był na 3. miejscu, a aktualnie jest na 5. pozycji rankingu. Theodor z 4. pozycji przesunął się na 9. lokatę, a Gallius z 5. pozycji spadł aż na 24. (PF = 145, IE = 2766 zł). Buhaj Rioaveso przesunął się o dwa miejsca do góry: z 6. na 4. pozycję. Natomiast Zentos z 7. lokaty uplasował się na 15. miejscu (PF = 146, IE = 2110 zł). Genuine w poprzednim sezonie znajdował się na 8. pozycji, a aktualnie zajmuje 23. miejsce (PF = 145, IE = 2324 zł). Grollus z 9. lokaty w poprzednim sezonie spadł na 26. miejsce listy rankingowej (PF = 145, IE = 2807 zł). Ski z 10. lokaty przesunął się o jedno miejsce w dół listy, na 11. pozycję (PF = 147, IE = 2361 zł).
Należy zauważyć, że od czasu gdy zostały połączone bazy genetyczne z EuroGenomics, ocena wartości hodowlanej buhajów jest dużo stabilniejsza, co jest spowodowane większą jej precyzją. Nie obserwujemy drastycznych zmian z sezonu na sezon pozycji buhajów w rankingach. Spadek lokaty na liście jest normalnym zjawiskiem oznaczającym, że buhaje są spychane w dół przez nowe, lepsze zwierzęta, co jest potwierdzeniem postępu genetycznego. Jednak wahania te z sezonu na sezon nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja została wykonana z wysoką dokładnością. Stabilne oceny wartości hodowlanej to łatwiejsza praca selekcyjna, która przynosi spodziewane efekty.

Na liście top 10 buhaje pochodzą po 10 różnych ojcach (tabela 5).

W ocenie 2020/3 dziewięć buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu i jeden do MCHiRZ w Łowiczu. W ocenie 2021/1 trzy buhaje należały do MCHiRZ w Łowiczu i siedem do WCHiRZ w Poznaniu. Natomiast w obecnej ocenie siedem buhajów należy do WCHiRZ w Poznaniu, dwa do MCHiRZ w Łowiczu i jeden do SHiUZ w Bydgoszczy (wykres 5).

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI
Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w latach 2016–2020, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa i na coraz lepszym poziomie genetycznym, oraz promować rodzimą hodowlę bydła.

Zawsze podkreślamy, że sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych, być wzbogaceniem polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie ocenionych genomowo kształtuje się na poziomie 77–74% w: MCHiRZ w Łowiczu, SHiUZ w Bydgoszczy i MCB w Krasnem i tylko 51% w WCHiRZ w Poznaniu (wykres 6). Analiza ta pokazuje różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami inseminacyjnymi, które w swoich programach bazują w dużej mierze na polskiej hodowli (MCHiRZ w Łowiczu, SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem), w stosunku do WCHiRZ w Poznaniu, które w połowie bazuje na imporcie młodych buhajów zgenomowanych za granicą.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę dziesięciu najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 148 jednostek indeksu PF i 2551 zł IE.

Różnica w średniej wartości hodowlanej pomiędzy top 10 buhajów pochodzących tylko z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 0,5 jednostki PF na korzyść buhajów z importu.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich buhajów i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
W artykule tym przedstawiliśmy analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2021/2. Po raz kolejny do porównań użyliśmy Indeksu Ekonomicznego (IE) opracowanego przez Centrum Genetyczne PFHBiPM.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2021/2 jest wyższa o jedną jednostkę PF w stosunku do oceny 2020/1 i aktualnie wynosi 122 jednostki indeksu PF.

Buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnio wyższą wartość hodowlaną wyrażoną indeksem selekcyjnym PF o 18 jednostek oraz 879 zł IE w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Roczny postęp genetyczny młodych buhajów urodzonych w latach 2016–2020 jest wyższy (+4,5 PF, +211 zł IE) w porównaniu z postępem starszych roczników buhajów urodzonych w latach 2012–2016 (+3,5 PF, 198 zł IE).

W polskim programie hodowlanym dla rasy PHF 67% stanowią buhaje urodzone w Polsce.

Na liście top 100 najwyżej ocenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią 44%. Ich średni IE (2242 zł) jest po raz pierwszy wyższy od średniej wartości IE buhajów zaimportowanych, który wynosi 2192 zł.

Na liście top 10 znajdują się 4 buhaje polskie, a w nich Danko Alians z PF na poziomie 154 jednostek, który jest na pierwszym miejscu rankingu.

Różnica w wartości hodowlanej między top 10 buhajów z polskiej hodowli i top 10 buhajów pochodzących z różnych innych źródeł genetycznych wynosi zaledwie 0,5 jednostki indeksu PF!

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój rodzimej genetyki. Natomiast hodowcy, zakupując nasienie, powinni doceniać polskie buhaje, w myśl powiedzenia: cudze chwalicie, swego nie znacie.  