Jak poprawić zdrowotność racic?

Żywienie mineralne preparatami zawierającymi organiczne formy cynku, manganu i miedzi poprawia zdrowotność racic krów mlecznych. Korzystne jest także prowadzenie selekcji hodowlanej w kierunku genetycznej odporności na występowanie chorób racic – informowali prelegenci podczas seminarium dla korektorów racic, zorganizowanego przez firmy Zinpro i Cargill Polska sp. z o.o. w końcu marca br. na Fermie Krów w Jezierzycach, należącej do Gospodarstwa Rolnego Wonieść sp. z o.o.

tekst i zdjęcia: RYSZARD LESIAKOWSKI

Część praktyczną wspomnianego seminarium, obejmującą szkolenie z zakładania nowatorskiego opatrunku na rany racic powodowane przez zapalenie skóry palca oraz pokaz profesjonalnego nacinania betonowych posadzek w oborach dla krów mlecznych i praktyczne zalecenia zapobiegania kulawiznom, przedstawiliśmy w wydaniu nr 5/2022 naszego miesięcznika, na stronach 54–59. Wspomnieliśmy także o licznych badaniach prowadzonych przez firmę Zinpro w zakresie efektów stosowania preparatów zawierających organiczne formy cynku, manganu i miedzi. Według Według informacji przekazanych przez Grzegorza Jeleniewskiego (pełniącego w firmie Zinpro funkcję menadżera krajowego), dzięki stosowaniu w premiksach dla jałówek i krów łącznie cynku, manganu i miedzi w postaci organicznej można zmniejszyć występowanie kulawizn o ok. 30%. Ponadto o ok. 15% zmniejsza się liczba komórek somatycznych w mleku oraz wzrasta o ok. 0,9 l dzienna wydajność mleczna krów. Poprawiają się także parametry rozrodu, okres międzywycieleniowy (OMW) skraca się o 13 dni, spada też zużycie nasienia w przeliczeniu na ciążę o 1/3 porcji. Jak informował przedstawiciel firmy Zinpro, oferowane przez nią produkty mają wysoką efektywność wchłaniania w przewodzie pokarmowym, co powoduje, że są stosowane w niewielkich dawkach. Dlatego firmy paszowe wykorzystują je do produkcji premiksów. Korzysta z nich m.in. Cargill Polska sp. z o.o. Obie firmy przedstawiły efekty wykorzystania swoich produktów w profilaktyce zapalenia skóry palca (Dermatitis digitalis, DD) w polskich fermach bydła mlecznego.

Wiarygodne dane o stadzie
– Poprawianie czegokolwiek wymaga najpierw dobrego rozpoznania sytuacji wyjściowej. Wykonujemy m.in. analizy pasz objętościowych i przeprowadzamy różne analizy w gospodarstwie. Dysponujemy licznymi narzędziami, w tym m.in. programem do optymalizacji dawek pokarmowych oraz aplikacją do oceny stada, obejmującą m.in.: kondycję BCS, lokomocję, TMR. Zebrane dane są w jednym miejscu, co ułatwia wyciąganie wniosków. Nasze rozwiązania dostosowujemy indywidualnie do każdego gospodarstwa, dysponujemy także rozwiązaniami firmy Zinpro – informowała Irmina Newlacil, pełniąca w firmie Cargill sp. z o.o. funkcję kierownika zespołu menadżerów ds. kluczowych klientów.

Audyt w kierunku występowania DD
– Aby stwierdzić, czy nasze preparaty są skuteczne w profilaktyce zapalenia skóry palca (DD), konieczne jest przeprowadzenie audytu w konkretnych gospodarstwach w celu stwierdzenia, jaki jest stan początkowy, czyli jaki odsetek zwierząt choruje – informował przedstawiciel firmy Zinpro. Warto przypomnieć, że objawy zapalenia skóry palca różnią się zależnie do fazy rozwoju i są następujące:
• M0 – brak objawów klinicznych;
• M1 – stadium początkowe – czerwona lub szara zmiana o średnicy mniejszej niż 2 cm;
• M2 – stadium ostre – przypominająca truskawkę zmiana o średnicy powyżej 2 cm, otoczona długimi, sztywnymi włosami, często występuje kulawizna;
• M3 – stadium gojenia – rana pokryta strupem, występuje po około dwóch dniach leczenia;
• M4 – stadium przewlekłe – zwłókniony nabłonek o średnicy kilku centymetrów, „sałata”;
• M4.1 – stadium nawrotu – na przewlekłych uszkodzeniach pojawia się nowa zmiana.

– Podczas przeprowadzania audytu w kierunku skali występowania zapalenia skóry palca w stadzie zwracamy uwagę na zwierzęta zdrowe, tj. fazę M0, następnie na formę aktywną choroby, tj. obejmującą fazy M2 i M4.1, oraz formę nieaktywną, dotyczącą faz M3 i M4. W trakcie przeglądu stada w hali udojowej sprawdzamy, jak duże jest krwawienie (truskawka), czy rana jest zaleczona i ile jest krów zdrowych. Zebrane dane sumujemy i otrzymujemy obraz sytuacji w zakresie częstości występowania zapalenia skóry palca. W ten sposób można monitorować całe stado lub grupy krów – wyjaśnił Grzegorz Jeleniewski.

Jak informował, firma Zinpro opracowała na rynek w USA żywieniowy program Availa Plus, którego celem było zapobieganie występowaniu zapalenia skóry palca u jałówek. Program ten wspólnie z firmą Cargill wdrożono w Polsce. Audyty przeprowadzono w 17 fermach, w których utrzymywano łącznie 11,2 tys. krów. – Były to obory jedne z najlepiej zarządzanych w Polsce – nadmienił Grzegorz Jeleniewski. Jak poinformował, kilka ferm zdecydowało się na wdrożenie wspomnianego programu żywieniowego firmy Zinpro. W jednej z obór po półrocznym stosowaniu tego programu odsetek zdrowych krów wzrósł z 47% do 69% i jednocześnie spadł z 3% do 1% odsetek sztuk z aktywną formą choroby. – Poprawę zdrowotności racic uzyskuje się także na fermach z dobrymi wynikami w tym zakresie. W jednym ze stad odsetek krów zdrowych po pół roku stosowania naszych mikroelementów w postaci organicznej wzrósł z 60% do 82%, a udział sztuk z formą aktywną spadł z 5% do niespełna 1%. W tym stadzie zmniejszył się także z 35% do 17% odsetek krów leczonych – referował Grzegorz Jeleniewski. Jak informował, we wszystkich prezentowanych stadach poprawa zdrowotności racic nastąpiła po wprowadzeniu zmian żywienia mineralnego jałówek i krów oraz korekt w programie kąpieli racic. Równolegle prowadzono standardowe leczenie aktywnych postaci zapalenia skóry palca.

Szczegóły jednego audytu
– W czerwcu 2016 roku w jednym ze stad zbadaliśmy, wspólnie z przedstawicielem firmy Zinpro i osobą zarządzającą fermą, 362 krowy w kierunku występowania zapalenia skóry palca. Ocenę racic przeprowadziliśmy w hali udojowej, wyróżniając następujące fazy rozwojowe choroby: zdrowe (M0), chore aktywne (stadium M2 i M4.1), chore nieaktywne leczone (stadium M3) i chore nieaktywne chroniczne (stadium M4). Badaniem objęliśmy dwie grupy pierwiastek i wieloródek. Okazało się, że krów zdrowych było 55%, a u pozostałych 45% samic występowały kłopoty na tle zapalenia skóry palca. Wśród nich było 41% krów z postacią nieaktywną choroby (M3 i M4), a u 4% samic była postać aktywna (M2 i M4.1). Po półrocznym stosowaniu naszego programu żywieniowego, opartego na produktach firmy Zinpro, przeprowadziliśmy powtórne badanie zdrowotności racic, którym objęto 354 krowy w tych samych grupach. Drugie badanie wykazało znaczną poprawę, krów zdrowych było 79%, a chorych 21% – relacjonował Krzysztof Sokolewicz, pełniący funkcję menadżera ds. kluczowych klientów w firmie Cargill Polska sp. z o.o. Jak informuje, poprawę zdrowotności racic uzyskano we wszystkich badanych grupach samic, tj. w dwóch grupach pierwiastek i dwóch grupach wieloródek. W jednej grupie pierwiastek odsetek zdrowych krów wzrósł z 55% do 71%, a w drugiej grupie z 54% od 81%. W jednej grupie wieloródek udział zdrowych samic wzrósł z 65% do 77%, a w drugiej grupie z 52% do 82%.

– Wyniki tego audytu przekonały hodowcę do kontynuacji współpracy. Po pół roku stosowania naszych premiksów z udziałem mikroelementów w formie organicznej nastąpiło zmniejszenie występowania zapaleń skóry palca nawet o ok. 50%, co przekłada się na poprawę ogólnej zdrowotności i w konsekwencji lepszą rentowność produkcji mleka. Na tej fermie szczególny nacisk położyliśmy na żywienie mineralne jałówek od czwartego miesiąca życia aż do wycielenia oraz krów zasuszonych, samic w okresie okołoporodowym i w szczycie laktacji – konkludował Krzysztof Sokolewicz.

Poprawa zdrowotności racic metodami hodowlanymi

Prowadzenie selekcji hodowlanej w kierunku poprawy genetycznej odporności krów na choroby racic jest także sposobem na ograniczenie występowania kulawizn w stadzie – o czym podczas seminarium w Jezierzycach informowała dr inż. Katarzyna Rzewuska, pełniąca funkcję kierownika Centrum Genetycznego PFHBiPM. Jak wyjaśniła, Polska Federacja od kilku lat realizuje projekt „CGen korekcja”, którego celem jest poprawa zdrowotności racic w populacji krów rasy polskiej holsztyńsko-fryzyjskiej. – Kluczowe w tym projekcie jest zbieranie rzetelnych danych o zdrowotności racic krów utrzymywanych przez polskich hodowców. W tym celu Centrum Genetyczne nawiązało współpracę z korektorami racic, którym udostępniliśmy aplikację na urządzenia mobilne do rejestrowania i zbierania danych o zdrowiu racic poszczególnych krów w stadzie. Aplikacja jest systematycznie rozwijana, tak aby zaspokoić potrzeby wszystkich stron uczestniczących w projekcie, tj. hodowców, korektorów i Polskiej Federacji – referowała przedstawicielka Centrum Genetycznego. Zebrane dane o zdrowotności racic od poszczególnych krów stanowią tzw. fenotyp, co wraz z genotypem poszczególnych osobników umożliwi wprowadzenie do indeksu selekcyjnego nowej cechy, którą w tym przypadku jest odporność na choroby racic. Umożliwia to prowadzenie w tym kierunku selekcji hodowlanej zarówno krów, jak i buhajów. Aby było możliwe opracowanie wiarygodnej oceny wartości hodowlanej dla zdrowotności racic, dane fenotypowe muszą spełniać wiele kryteriów, a jednym z nich jest odpowiednia ich ilość. – Dotychczas (tj. od 2017 do 2021 r.) zebraliśmy ok. 300 tys. rekordów zarejestrowanych przez korektorów racic. W projekcie „CGen korekcja” uczestniczy 500 stad krów mlecznych. Jest to wystarczająca populacja, aby opracować ocenę wartości hodowlanej dla zdrowotności racic – powiedziała prelegentka.

Co wynika z zebranych danych o zdrowiu racic?
– Z danych zebranych przez korektorów wynika, że ok. 46% krów cierpi na schorzenia racic. Bardzo powszechnym schorzeniem jest zapalenie skóry palca, dość często występują choroba linii białej oraz wrzody podeszwy. Zatem w polskich stadach jest podobna sytuacja, jaką obserwuje się na świecie. Występujące schorzenia racic wskazują na problemy w stadzie, które należy rozwiązać, i dotyczą przede wszystkim dobrostanu – powiedziała prelegentka. Wskazała jednocześnie na następujące niedoskonałości w utrzymaniu krów, które powodują najczęściej występujące choroby racic:
• Zapalenie skóry palca – jest chorobą infekcyjną i dzięki kąpielom racic można ograniczyć jej występowanie w stadzie. Kąpiele te nie leczą powstałych ran. W profilaktyce tego schorzenia istotne jest także utrzymanie czystości na korytarzach spacerowych oraz żywienie mineralne.
• Wrzody podeszwy – schorzenie nieinfekcyjne, powiązane ze zmianami hormonalnymi w okresie okołoporodowym, może wskazywać na uchybienia w zakresie żywienia i niewystarczający czas odpoczynku, co z reguły jest konsekwencją braku komfortu na legowiskach.
• Choroba linii białej – schorzenie nieinfekcyjne, często jest konsekwencją stąpania po złej jakości betonowych posadzkach, z których odspajają się drobne kamienie. Duży wpływ na występowanie tej choroby ma także jakość pracy ze zwierzętami, schorzeniu sprzyja ponaglanie przemieszczających się krów. W pracy z tymi zwierzętami ważna jest umiejętność wykorzystania ich naturalnego zachowania. Stres występujący podczas wprowadzania zwierząt do poskromu ogranicza tzw. kojec bud box, w którym wykorzystuje się naturalną tendencję wracania krów drogą, którą przyszły (zasada działania: „Hodowla i Chów Bydła”, nr 3/2022, s. 56).

Zestawienie pokorekcyjne, generowane przez aplikację „CGen korekcja”, jest cenną informacją dla hodowców, ponieważ wskazuje na kierunek działań na rzecz poprawy zdrowotności racic. Dzięki zebranym danym można się zorientować, czy w stadzie dominują zakaźne choroby racic i konieczna jest poprawa higieny utrzymania zwierząt oraz udoskonalenie kąpieli racic. W przypadku występowania zapalenia skóry palca zestawienie pokorekcyjne zawiera także wykaz faz rozwoju tego schorzenia. Dzięki temu można się zorientować, ile jest aktywnych i nieaktywnych form tej choroby i jaka jest skuteczność podejmowanych terapii. Gdy z zestawienia pokorekcyjnego wynika, że w stadzie dominują nieinfekcyjne choroby racic, to konieczna jest poprawa warunków utrzymania krów, a zwłaszcza jakości posadzek.

Jak informowała dr inż. Katarzyna Rzewuska, temat zdrowotności racic jest coraz częściej podejmowany na konferencjach w kraju i za granicą. Podczas tych spotkań zwraca się uwagę na dobrostan zwierząt – kulawe krowy są nośnym tematem wśród konsumentów produktów mleczarskich. Takie zwierzęta są widoczne w stadzie i nie przynoszą chluby hodowcom. W niektórych krajach na produktach mlecznych pojawiają się znaki jakości związane z dobrostanem zwierząt. Ponadto Spółdzielnia EuroGenomics opracowała standard dla oceny wartości hodowlanej zdrowotności racic, co stanowi ułatwienie w jej praktycznym wdrażaniu. Polska jest członkiem EuroGenomics i aktywnie uczestniczy w pracach tej organizacji. – Zapalenie skóry palca jest pierwszym schorzeniem racic, dla którego opracowujemy w Centrum Genetycznym ocenę wartości hodowlanej. Jest to choroba najczęściej występująca w polskich stadach bydła mlecznego – informowała prelegentka.  