Lokomocja i kondycja – nowe cechy w ocenie wartości hodowlanej
W ostatniej ocenie wartości hodowlanej buhajów i samic (opublikowanej 7 kwietnia br.) po raz pierwszy udostępnione zostały wartości hodowlane dla dwóch nowych cech: lokomocji (LOC) i kondycji (BCS).
tekst: Radosław Iwański i Instytut Zootechniki – PIB
Fenotypową ocenę nowych cech wykonuje w terenie grupa specjalistów, klasyfikatorów pokroju z Polskiej Federacji Hodowców Bydła i Producentów Mleka. Zebrane przez nich informacje fenotypowe są potem przetwarzane przez Instytut Zootechniki i publikowane w ocenie wartości hodowlanej samic.
Szacowanie wartości hodowlanej dla nowych cech jest możliwe dzięki temu, że przez kilka lat klasyfikatorzy Polskiej Federacji gromadzili informacje fenotypowe o tych cechach. Ocena typu i budowy samic jest wykonywana przez Polską Federację od 1996 r., a w jej skład wchodzi w sumie 21 cech (w tym dwie nowe: LOC i BCS). Współpraca między Polską Federacją i Instytutem Zootechniki owocuje rozwojem oceny wartości hodowlanej samic, a hodowcy bydła i producenci mleka mogą doskonalić swoje stada pod kątem nowych cech.
LOC, podobnie jak inne cechy pokroju, jest oceniana w skali od 1 do 9, przy czym wyższa wartość oceny oznacza bardziej pożądany fenotyp. Ocena ta pomaga zidentyfikować krowy mające skłonność do nieprawidłowego poruszania tylnymi kończynami. Zwierzęta takie częściej od innych doznają urazów stawów skokowych lub racic i chorują na kulawiznę. Kulawizna należy do chorób, które mają niekorzystny wpływ na wydajność mleczną i długowieczność krów, a diagnoza tej choroby we wczesnych stadiach jest trudna, ponieważ nie występują wtedy silne objawy. W takich przypadkach wykorzystanie oceny LOC wskazującej krowy mające predyspozycje do kulawizny lub kulawe może wydatnie pomóc hodowcom w typowaniu sztuk zagrożonych chorobą i odpowiednio wczesnym wdrożeniu leczenia.
Ze względu na relatywnie niską odziedziczalność LOC w populacji bydła PHF (0,06) bezpośrednia selekcja na tę cechę nie przyniesie szybkich efektów. Warto jednak pamiętać, że LOC jest silnie i korzystnie genetycznie skorelowana z takimi cechami, jak racice (0,48), postawa nóg tylnych – widok z tyłu (0,59), przednie i tylne zawieszenie wymienia (odpowiednio 0,47 i 0,38) oraz położenie wymienia (0,49). Wysoki i ujemny współczynnik korelacji genetycznej między LOC a postawą nóg tylnych – widok z boku (‑0,59) także jest korzystny, ponieważ wskazuje na to, że buhaje posiadające córki, których nogi są prawidłowo ukształtowane w stawie skokowym, przekazują im jednocześnie predyspozycje do lepszej oceny LOC. Oznacza to, że jednoczesne uwzględnienie cech budowy nóg i wymienia w podindeksach selekcyjnych może przynieść stosunkowo szybki postęp genetyczny, poprawę LOC, a w konsekwencji zmniejszenie występowania kulawizny w populacji naszego bydła mlecznego.
Punktacja kondycji ciała (ang. Body Condition Score – BCS) traktowana jest często jako miara rezerw tłuszczu ciała i posiada związek z płodnością, zdrowotnością oraz może być wskaźnikiem dobrostanu krów. Prawidłowy wynik oceny BCS krowy nie powinien być ani zbyt niski, ani nadmierny, ponieważ zbyt duże rezerwy tłuszczowe, zwłaszcza w okresie okołoporodowym, mogą prowadzić do różnorodnych komplikacji, w tym do chorób metabolicznych. Należy jednak podkreślić, że kondycja (BCS) jest oceniana przez klasyfikatorów tak jak pozostałe cechy pokroju, czyli w trakcie pierwszej laktacji krów, i nie odzwierciedla chwilowej kondycji krowy, lecz jej ogólną predyspozycję do większego lub mniejszego otłuszczenia. Odziedziczalność BCS w populacji bydła PHF wynosi 0,19, a więc jest wyższa od odziedziczalności LOC, i oznacza większe możliwości doskonalenia tej cechy na drodze selekcji. Najwyższe dodatnie korelacje genetyczne BCS wykazuje z głębokością tułowia (0,46) i szerokością klatki piersiowej (0,70), a ujemne – z charakterem mlecznym (-0,52) i zawieszeniem tylnym wymienia (-0,43). Ocena BCS jest też na ogół ujemnie skorelowana z cechami wydajności w pierwszych trzech laktacjach (od -0,23 w drugiej laktacji do -0,30 w pierwszej dla wydajności mleka) i dodatnio z cechami zawartości tłuszczu i białka (od 0,18 w pierwszej laktacji do 0,30 w drugiej laktacji dla zawartości tłuszczu i od 0,08 w trzeciej laktacji do 0,21 w pierwszej laktacji dla zawartości białka).
