Poprawna dezynfekcja urządzeń udojowych – Cz. 2

Jakość mikrobiologiczna mleka surowego wpływa nie tylko na cenę surowca sprzedawanego mleczarni, ale także na jego walory w przetwórstwie i zdrowie konsumentów. Dlatego mycie i dezynfekcja sprzętu udojowego są istotnymi procesami w produkcji białego surowca.

tekst i zdjęcia: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU

Dezynfekcja systemu udojowego jest czynnością wykonywaną codziennie podczas każdego doju. Mleko, jako powszechny produkt spożywczy, nie może zagrażać zdrowiu konsumentów. Obecnie mleko surowe, bez obróbki termicznej, nie jest bezpiecznym pokarmem dla ludzi. Kiedyś bardzo często spożywano je po oddzieleniu z niego zmian makroskopowych. Aktualnie nie jest to bezpieczne rozwiązanie. Dlaczego? Dziś krowy są nosicielkami wielu patogenów niebezpiecznych dla człowieka, tzw. foodborne pathogens, czyli np.: gronkowca złocistego, Coxiella burnetti, Salmonella spp. Szczególne zagrożenie stanowi patogen gorączki Q (Coxiella burnetii). Nasuwa się kolejne pytanie: jak często występuje ten patogen w naszych gospodarstwach? – niestety, bardzo często. W każdej chwili można poprosić lekarza weterynarii, aby sprawdził, czy tą chorobą dotknięte jest nasze stado. Wymaga to pobrania próbek krwi od kilku lub kilkunastu sztuk i wysłania do laboratorium diagnostycznego. Lista patogenów niebezpiecznych dla człowieka jest długa i nie będziemy się zajmować nią w niniejszym artykule. Obróbka termiczna mleka surowego jest dzisiaj podstawą bezpiecznego spożywania tego surowca. Nie zapominajmy, że właściwa dezynfekcja urządzeń udojowych również obniża ilość niebezpiecznych patogenów. Pierwszą czynnością, którą wykonujemy po doju, jest cykl płukania wodą. Wydaje się, że to prosta czynność, lecz i tutaj można popełnić błędy.

Cykl płukania wodą
Cykl ten jest odpowiedzialny za usunięcie 95% mleka pozostałego po doju w instalacji udojowej. Jednak pozostałe 5% surowca pozostawionego do następnego doju jest wystarczające do namnożenia ogromnej ilości bakterii. Dla przypomnienia wspomnę, że mleko jest idealną pożywką dla bakterii bytujących w instalacjach udojowych bądź dla patogenów wymienia. Dla bakterii typu E. coli potrzeba dwudziestu minut, aby podwoiły swoją liczebność. Dlatego płukanie wodą jest konieczne, żeby usunąć zgromadzony materiał organiczny, aby dalsze procesy dezynfekcji mogły przebiegać efektywnie.

Temperatura wody użytej do płukania powinna mieścić się między 38–43⁰C. Zdarza się, że hodowcy myją instalację zimną wodą, co prowadzi do przyspieszenia powstawania osadów, które później są bardzo trudne do usunięcia (ryc. 1). Osady są miejscem namnażania się bakterii. Płukanie należy przeprowadzać ciepłą wodą natychmiast po doju, wykorzystując fakt rozgrzania instalacji udojowej dojonym wcześniej mlekiem. Tłuszcz, minerały i cukry zawarte w mleku rozpuszczają się najlepiej właśnie w takiej temperaturze.

Cykl mycia z detergentem
W tej fazie mycia używany jest detergent, aby usunąć pozostałe 5% zalegającego mleka w instalacji udojowej. Głównym zadaniem detergentu jest usunięcie pozostałego filmu na wewnętrznych ścianach rur. Stosowane detergenty mają właściwości alkalizujące, a ich efektywność jest bardzo uzależniona od temperatury użytej wody. Efektywność wzrasta dwukrotnie przy wzroście jej temperatury o każde 10⁰C. Maksimum efektywności jest obserwowane zwykle przy około 70⁰C. Dalsze podnoszenie temperatury obniża efektywność działania środka. Na rynku są również dostępne preparaty, które można używać z zimną wodą. W tych okolicznościach najlepiej stosować się do zaleceń producenta używanego środka.

Jeśli do stosowania środka zasadowego potrzebna jest podgrzana woda, to zwykle problemy stwarza bojler (ryc. 2). Często na bojlerach nie ma wskaźnika temperatury bądź zastosowany analogowy jest niesprawny. Osadzający się na grzałce kamień jest bardzo częstą przyczyną obniżenia wydajności grzewczych. Najlepszym rozwiązaniem jest wypuszczenie kilku litrów podgrzanej wody, nalanie kolejnych 10 litrów do plastikowego wiadra i pomiar jej temperatury w wiadrze.

Pamiętajmy, że nie wystarczy letnia woda. Musi być ona na tyle ciepła, aby wystarczyło energii na podgrzanie całej instalacji. W tym cyklu najczęściej powinna być podgrzana do temperatury 60–70⁰C. Cykl mycia powinien trwać 5–8 minut. Nie może być krótszy ani dłuższy. Dlaczego? Zbyt krótki czas przyczyni się do niedokładnego umycia instalacji udojowej. Zbyt długi czas spowoduje znaczne wychłodzenie użytej wody, dojdzie do ponownego wytrącenia się składników mleka i mycie będzie nieskuteczne. Dobrym rozwiązaniem pozostaje umieszczenie termometru lub czujnika temperatury na linii myjącej (ryc. 3).

Cykl dezynfekcji
Jak sama nazwa wskazuje, dzięki dezynfekcji obniżamy ilość pozostałych bakterii w mleku zbiorczym. Do tego celu używamy zwykle podchlorynu sodu w stężeniu 50 ppm (part per milion). Aby uzyskać takie stężenie, musimy znać objętość wody użytej do dezynfekcji urządzeń udojowych. Ze względu na zawartość chloru ten etap czyszczenia odpowiedzialny jest w największym stopniu za uszkodzenia części gumowych w instalacji udojowej. Zbyt duże stężenia środka dezynfekcyjnego w szybkim tempie prowadzą do uszkodzeń głównie gum strzykowych.

Ręczne mycie aparatów udojowych
Mycie aparatów udojowych powinno się odbywać nie tylko po każdym doju, ale także w czasie doju – tzw. dezynfekcja międzyudojowa. Podczas doju stosujemy oczywiście inne środki dezynfekcyjne. W jakich sytuacjach powinniśmy przeprowadzać dezynfekcję międzyudojową? Otóż po każdej wydojonej krowie z mastitis aparat udojowy należy zdezynfekować. Zatem dój wszystkich sztuk z klinicznymi zapaleniami wymienia wymaga wykonania dezynfekcji międzyudojowej, ponadto taką dezynfekcję trzeba także przeprowadzić po sztukach chronicznie chorych, które w raportach wynikowych mają cały czas podwyższoną „somatkę”. Wykonanie dezynfekcji międzyudojowej polega na zanurzeniu aparatu udojowego w roztworze Agriseptu w stężeniu 1 tabletka na wiadro wody.

Najczęstsze błędy

• Uchybienia w zakresie mycia i dezynfekcji sprzętu udojowego dotyczą najczęściej:
• zbyt niskiej temperatury użytej wody – etap mycia i dezynfekcji jest nieefektywny;
• zbyt małej objętości użytej wody – stopień penetracji „martwo” zakończonych rur jest nieefektywny;
• mycia instalacji po doju zimną wodą – efektem jest natychmiastowe odkładanie się filmu na wewnętrznych powierzchniach rur (tłuszczu mlecznego);
• zbyt małej objętości użytych środków do mycia/dezynfekcji;
• zbyt długiego cyklu mycia – dochodzi do osadzania się składników mleka;
• zatkanych lub zanieczyszczonych otworów powietrznych, które są odpowiedzialne za tworzenie turbulencji powietrzno-wodnych, prowadzących do efektywniejszego mycia instalacji;
• doju z uszkodzonymi krótkimi wężami podciśnienia;
• doju z uszkodzonymi/pękniętymi gumami strzykowymi.

Mycie i dezynfekcja instalacji udojowej stanowią niezwykle ważny i zarazem złożony etap produkcji mleka surowego. Podstawowym objawem niedomagań w tym zakresie jest zbyt wysoka liczba bakterii w sprzedawanym mleku lub obecność w nim substancji hamujących. Pamiętajmy, że zwłaszcza w przypadku mikrobiologicznych zanieczyszczeń białego surowca główną przyczyną jest niewłaściwa dezynfekcja urządzeń udojowych. Jednak nie jest to jedyna przyczyna wzrostu ogólnej liczby drobnoustrojów w mleku. 