Zdrowie racic i „wielka trójka”, czyli główne przyczyny kulawizny, Cz. 2 – Wrzód podeszwy

Większość przypadków kulawizn obserwowanych w stadach produkujących mleko wywołana jest przez jedno z trzech schorzeń, określanych powszechnie „wielką trójką”. W artykule zamieszczonym w poprzednim numerze skupiłem się na najczęstszej chorobie infekcyjnej, jaką jest dermatitis digitalis (DD, truskawka, choroba Mortellaro, zapalenie skóry). Teraz przejdę do schorzeń nieinfekcyjnych. Na początek opiszę wrzody podeszwy (SU – skrót wg ICAR atlas zdrowia racic), omawiając metody zapobiegania ich występowaniu oraz przedstawiając stosowane w praktyce działania terapeutyczne.

tekst: Dr Huw McConochie (Zinpro), zdjęcie: Karol Jaroch

Występowanie wrzodów podeszwy wiąże się ze znacznymi kosztami ekonomicznymi wynikającymi z utraty mleka, gorszej płodności, utraty masy ciała, zwiększonego ryzyka usunięcia ze stada przy jednoczesnej konieczności poniesienia kosztów remontu. Występują najczęściej w strefie 4. (rys. 1 i 2), zazwyczaj dotyczy to zewnętrznego palca kończyn tylnych. Zmiany tego typu rzadko spotykane są w innych lokalizacjach na racicy. Początek owrzodzenia podeszwy może być często widoczny jako zasinienie w rejonie strefy 4. To początkowe przebarwienie jest spowodowane naciskiem kości racicowej na skórę właściwą, z której powstaje nowa tkanka rogowa.

Dawniej uważano, że wrzody podeszwy związane są jedynie z zachowaniem zwierząt. Dotyczy to nadmiernego czasu spędzonego w pozycji stojącej i niewystarczającego czasu leżenia (<12 godzin), zwłaszcza w okresie przejściowym, kiedy racice są najbardziej wrażliwe. Ta podatność związana jest z rozluźnieniem mięśni i ścięgien, a także ze zmianami w strukturze tkanki łącznej w okresie okołoporodowym. Struktury te są odpowiedzialne za utrzymanie kości racicowej w odpowiedniej pozycji wewnątrz puszki racicowej. Nadmierne przemieszczanie się kości racicowej w obrębie puszki racicowej prowadzi do zwiększonego nacisku na skórę właściwą i zwiększonego ryzyka powstania wybroczyn. Uważano, że zjawisko to nasila się u krów chudych lub tracących nadmiernie kondycję we wczesnej laktacji z powodu zmniejszenia grubości poduszki tłuszczowej. Poduszka tłuszczowa pełni rolę bufora pomiędzy kością racicową a skórą właściwą.

Za udziałem zachowania krów w powstawaniu wrzodów podeszwy przemawia również wpływ wysokich temperatur w okresie letnim. Powoduje on wydłużenie czasu stania, skutkując większą częstością występowania wrzodów podeszwy w okresie jesiennym i wczesnozimowym.

Ostatnio okazało się jednak, że w powstawaniu wrzodów podeszwy ważną rolę odgrywa stan zapalny. Zapalenie może zakłócać dopływ krwi do skóry właściwej oraz negatywnie wpływać na integralność włókien tkanki łącznej, utrzymujących kość racicową we właściwym położeniu. Wykazano również, że wpływ ujemnego bilansu energetycznego nie ogranicza się do zmniejszenia grubości poduszki tłuszczowej. Powoduje on także zmniejszenie dopływu glukozy, niezbędnej do wzrostu keratynocytów produkujących róg racicowy. Włączenie stanu zapalnego w etiologię SU wyjaśnia, dlaczego krowy stojące przed wyzwaniami takimi jak choroby, kwasica żwacza i zaburzenia metaboliczne są bardziej narażone na rozwój wrzodów podeszwy.

Profilaktyka wrzodów podeszwy wymaga holistycznego podejścia ze względu na wieloczynnikowy charakter schorzenia. Poniżej przedstawiam listę sposobów na zmniejszenie częstości występowania SU:

• Odpowiednia przestrzeń do leżenia (10 m2 na krowę w przypadku boksów legowiskowych lub co najmniej jedno stanowisko na krowę).
• Odpowiednie wymiary obór, dostosowane do masy ciała krów, a legowiska wypełnione ściółką na grubość ponad 10 cm. Jest to szczególnie ważne w okresie przejściowym.
• Zapobieganie skracaniu czasu, jaki krowa może przeznaczyć na leżenie poprzez ograniczenie czasu doju i oczekiwania na dój oraz czasu przeznaczonego na przeprowadzanie kontroli krów wycielonych, a także zapewnienie odpowiedniej przestrzeni paszowej i sprawnego zadawania paszy.
• Skuteczne strategie ograniczania stresu cieplnego, tak aby krowy były zachęcane do leżenia w czasie upałów.
• Unikanie stanów zapalnych – stany zapalne mogą wynikać z występowania chorób, pogorszonego stanu zdrowia jelit, a nawet nadmiernej mobilizacji tkanki tłuszczowej.
• Zapewnienie łagodnego przejścia przez okres okołoporodowy.
• Regularna funkcjonalna korekcja racic i natychmiastowa korekcja terapeutyczna krów zidentyfikowanych jako kulawe.
• Zwrócenie uwagi na pobranie paszy i źródła minerałów śladowych, aby wspomóc odpowiedź immunologiczną i zapewnić optymalny stan zdrowia jelit.

Regularna korekcja racic jest bardzo ważna, ponieważ zmniejsza nacisk na styku kości racicowej i skóry właściwej w strefie czwartego zewnętrznego palca tylnej racicy. Krowy powinny być poddawane korekcji racic dwa razy w roku, na miesiąc przed zasuszeniem i w 90.–110. dniu laktacji. Jałówki także warto poddać korekcji na 8–10 tygodni przed wycieleniem, co pomoże zmniejszyć częstotliwość występowania SU w czasie pierwszej laktacji.

Natychmiastowe zwrócenie uwagi na krowy wykazujące objawy kulawizny poprawia rokowania u krów z wrzodami podeszwy lub w trakcie ich powstawania. Im dłużej utrzymuje się taki stan, tym większe są szanse na nieodwracalne uszkodzenie kości racicowej. Natychmiastowe działania naprawcze polegają na rozległym modelowaniu i usuwaniu obumarłych tkanek, nałożeniu bloku na zdrowy palec i podawaniu środków przeciwbólowych. Posiadanie wygodnej, dobrze zaprojektowanej obory również zwiększy szanse krowy na powrót do zdrowia.

Podsumowując, wrzody podeszwy są chorobą wieloczynnikową i dlatego wymagają holistycznego podejścia do profilaktyki. Kluczowe znaczenie ma zarządzanie harmonogramem dnia (budżet czasowy krowy), zapewnienie wygodnych, dobrze zaprojektowanych legowisk oraz solidne protokoły dotyczące korekcji racic i identyfikacji kulawizn. Głównym czynnikiem przyczyniającym się do skutecznego zarządzania zdrowiem racic jest szybkie i skuteczne leczenie wszystkich zmian chorobowych tak wcześnie, jak to możliwe, wraz z programem profilaktycznym obejmującym stosowanie preparatów Zinpro Performance Minerals®, takich jak Availa® Dairy. 