Analiza wyników sierpniowej oceny wartości hodowlanej buhajów rasy HF biorących udział w polskich programach selekcji buhajów

Druga ocena wartości hodowlanej buhajów w 2019 roku została opublikowana w sierpniu przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy w Balicach. Wartości hodowlane oszacowano na podstawie poszerzonej populacji referencyjnej, w skład której wchodzą bazy Genomiki Polskiej i EuroGenomics, co wpływa w dużym stopniu na precyzję obliczanych wartości hodowlanych.

tekst: dr Tomasz Krychowski, dr Agnieszka Nowosielska, PFHBiPM; zdjęcie: Zofia Borowska-Dobrowolska

Analizę wartości hodowlanej buhajów rozpoczęliśmy w 2014 roku i nieprzerwanie wykonujemy ją po każdej publikacji oceny, czyli trzy razy do roku. Ocena 2019/2 jest oceną jubileuszową, bo nie możemy zapomnieć, że równo pięć lat temu po raz pierwszy w Polsce została opublikowana oficjalna genomowa ocena wartości hodowlanej buhajów. Gdy rozpoczynaliśmy pięć lat temu publikowanie naszych analiz wartości hodowlanej buhajów na łamach czasopisma „Hodowla i Chów Bydła”, naszym celem było pokazanie przewagi wartości genetycznej buhajów ocenionych genomowo nad buhajami ocenionymi konwencjonalnie. Mamy nadzieję, że chociaż w minimalnym procencie przyczyniliśmy się do popularyzacji genomowej oceny wartości hodowlanej w Polsce. Dziś wszyscy jesteśmy świadomi, jak duży postęp w hodowli bydła mlecznego wnosi ta nowa technologia, co przekłada się na wyższą produkcję mleka, ale również poprawę cech funkcjonalnych. Córki buhajów genomowych już produkują mleko w hodowlach polskich rolników, co pozwoliło każdemu z nich poznać realną wartość ich ojców.

Aktualnie celem naszych analiz jest pokazanie postępu genetycznego w populacji samców, a tym samym skuteczności wykonywanej pracy hodowlanej, zwłaszcza ich selekcji. Dlatego staramy się rozpatrywaną grupę buhajów traktować jako całość. Analizujemy buhaje inseminacyjne biorące udział w polskich programach hodowlanych, zarejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek i wpisane do polskich ksiąg hodowlanych.

W tej analizie, podobnie jak w poprzedniej, bierzemy pod uwagę tylko pięć najmłodszych roczników buhajów ocenionych genomowo, urodzonych w latach 2014–2018, w liczbie 506 szt., i pięć najmłodszych roczników buhajów ocenionych konwencjonalnie, urodzonych w latach 2010–2014, w liczbie 559 szt. W sumie analizowana grupa zawiera 1065 buhajów i jest podobna liczebnie do grupy 1042 buhajów analizowanej po poprzedniej ocenie.

Buhaje uczestniczące w ocenie wartości hodowlanej należą głównie do czterech firm inseminacyjnych realizujących programy hodowlane w Polsce. Natomiast 116 buhajów w chwili publikacji oceny było tzw. inną własnością, głównie hodowców, i zostało poddanych genomowej ocenie wartości hodowlanej na potrzeby realizacji tych programów.

Objaśnienie skrótów użytych na wykresach i w tabelach
PF – indeks selekcyjny Produkcja i Funkcjonalność
PPR – podindeks produkcyjny
PPO – podindeks pokrojowy
PPL – podindeks płodności
KS – WH dla zawartości komórek somatycznych
DLUG – WH dla długowieczności

ANALIZA CAŁEJ POPULACJI BUHAJÓW
Po raz kolejny potwierdza się przewaga wartości hodowlanej młodych buhajów genomowych

Średnia wartość hodowlana 1065 szt. analizowanych buhajów po ocenie sierpniowej 2019 roku wynosi 122 jednostki indeksu selekcyjnego PF i jest o jedną jednostkę wyższa w porównaniu do średniej wartości hodowlanej całej populacji buhajów analizowanych po ocenie kwietniowej (wyk. 1).
Po aktualnej ocenie buhaj znajdujący się na pierwszym miejscu w rankingu jest oczywiście oceniony na podstawie genomu i ma indeks PF 158, a pierwszy buhaj z wyceną konwencjonalną zajmuje 28. pozycję, z indeksem PF 149.

Buhaje genomowe w ocenie 2019/2 mają średnią wartość hodowlaną 130 jednostek PF, a buhaje konwencjonalne – 115 jednostek PF, co daje przewagę 15 jednostek (13%). Przewaga genetyczna buhajów ocenionych genomowo w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie powinna zachęcić hodowców do jeszcze częstszego korzystania w inseminacji z młodych rozpłodników, tak jak się to dzieje w wielu innych krajach.

Buhaje genomowe w porównaniu do konwencjonalnych mają średnio wyższy indeks selekcyjny PF, ale również jego składowe: produkcję (+9 jednostek), pokrój (+13 jednostek), komórki somatyczne (+6 jednostek) i długowieczność (+13 jednostek). Porównanie średnich wartości hodowlanych buhajów wycenionych na podstawie genomu i konwencjonalnie w sezonie 2019/2 prezentuje wykres nr 2. Tylko dla cech płodności buhaje ocenione na podstawie genomu mają średnią wartość hodowlaną taką samą, jak buhaje ocenione konwencjonalnie. Niepokojący jest ten brak postępu dla cech płodności. Przy okazji przypominamy, że bardzo istotne jest, aby wszystkie informacje o kryciach samicy były zgłaszane przez hodowców i rejestrowane w systemie teleinformatycznym Symlek. Informacja ta wraca do hodowców niczym bumerang w postaci oceny wartości hodowlanej samic i samców. Jeśli nie jest rzetelna już u źródła, odpłaci się nam niewiarygodną, wtórną informacją o wartościach naszych zwierząt, a przecież na tym bazujemy, wykonując pracę hodowlaną.

Analiza buhajów według roku urodzenia
Postęp, jaki niosą buhaje ocenione tylko na podstawie użytkowości córek, jest wolniejszy w porównaniu do postępu młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu, co doskonale widać, analizując ich wartość genetyczną w zależności od roku urodzenia (tab. 1).

Roczniki buhajów 2010–2014 mają wartość hodowlaną odpowiednio 112–123 jednostek indeksu PF, co daje postęp hodowlany ogólny na poziomie 11 jednostek i roczny – 2,2 jednostki.
Postęp ten jest dużo większy pomiędzy buhajami z roczników 2014–2018, kiedy to selekcja odbywała się na podstawie genomowej wartości hodowlanej. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2014 a 2018 różnica w wartości hodowlanej wynosi 27 jednostek PF, co stanowi postęp roczny 5,4 jednostki PF. Jest to dwuipółkrotnie większy postęp w odniesieniu do buhajów ocenionych konwencjonalnie.
Również poszczególne składowe indeksu PF (PPR, PPO, PPL, KS, DLUG) dla poszczególnych roczników buhajów znacznie poprawiły się na przestrzeni tych kilku lat funkcjonowania selekcji na podstawie oceny genomowej. Pomiędzy buhajami urodzonymi w 2014 a najmłodszymi urodzonymi w 2018 różnice wynoszą od +8 do +22 jednostek, w zależności od cechy.

Analiza buhajów według właściciela
Analizowane buhaje należą głównie do czterech spółek inseminacyjnych: SHiUZ w Bydgoszczy, MCB w Krasnem, MCHiRZ w Łowiczu i WCHiRZ w Poznaniu. Ponadto duża liczba rozpłodników ocenionych genomowo w chwili publikacji oceny wartości hodowlanej jest własnością hodowców, a buhaje zostały poddane genomowaniu na potrzeby realizacji programów hodowlanych realizowanych przez spółki inseminacyjne (wyk. 3).

Buhaje pochodzące z WCHiRZ w Poznaniu w aktualnej ocenie charakteryzują się najwyższą wartością hodowlaną, która wynosi średnio 126 jednostek PF dla całej subpopulacji buhajów i 137 jednostek PF w przypadku buhajów ocenionych na podstawie genomu. Średnia wartość hodowlana buhajów ocenionych konwencjonalnie jest na podobnym poziomie we wszystkich czterech spółkach inseminacyjnych.

Analiza buhajów według kraju pochodzenia
Buhaje biorące udział w polskich programach hodowlanych dla rasy HF pochodzą z siedmiu krajów (wyk. 4).

W subpopulacji 1067 buhajów, tak samo jak w poprzedniej ocenie, 71% stanowią buhaje urodzone w Polsce. Buhaje urodzone we Francji stanowią 18%, w Niemczech – 6%, w Holandii – 3%, w Danii – 2%. W tej grupie znajdują się również jeden buhaj pochodzący z Włoch i jeden z Hiszpanii.

ANALIZA TOP 100 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
W subpopulacji 100 najlepiej wycenionych buhajów znajduje się 99 rozpłodników ocenionych genomowo i jeden rozpłodnik oceniony na podstawie córek, urodzony w 2014 roku. Ich wartość hodowlana mieści się w przedziale 158–142 jednostek PF, a średnia wartość hodowlana wynosi 147 jednostek PF.

W top 100 jest:
• 25 buhajów z indeksem PF ≥ 150 jednostek (w sezonie 2018/3 było 6 buhajów);
• 70 buhajów z indeksem PF ≥ 145 jednostek (w sezonie 2018/2 było 26 buhajów).

Analiza po raz koleiny potwierdza dużą przewagę genetyczną młodych buhajów ocenionych na podstawie genomu nad buhajami ocenionymi na córkach. Po czterech latach oczekiwania na wytestowanie buhajów ocenionych metodą konwencjonalną tylko nieliczne będą miały wyniki porównywalne z młodymi generacjami buhajów ocenionych nową technologią genomową. W tej ocenie tylko jeden buhaj oceniony konwencjonalnie znajduje się w subpopulacji 100 najlepszych rozpłodników.

Duża różnorodność genetyczna buhajów
Buhaje z rankingu top 100 indeksu selekcyjnego PF pochodzą aż od 60 ojców, i tylko 19 ojców ma więcej niż dwóch synów (tab. 2). Bardzo dobrze wycenili się synowie buhaja Cyrano, który na liście top 100 ma aż dziewięciu synów z bardzo dobrą średnią wartością hodowlaną (145 jednostek indeksu selekcyjnego PF), a także synowie buhaja Hotline, który ma sześciu synów o średniej wartości hodowlanej aż 146 jednostek indeksu PF. Na szczególną uwagę zasługuje stawka czterech synów buhaja Kerrigan (Mitch ET, Mastrolili, Obelix, Nice) ze średnią wartością hodowlaną indeksu PF równą 150!

Zastosowanie genomiki w hodowli bydła zmieniło radykalnie wykorzystanie przyszłych ojców buhajów, gdyż wykorzystuje się dużą gamę buhajów, ale każdy z nich inseminuje małą ilość potencjalnych matek buhajów.

Analiza top 100 buhajów według właściciela i kraju pochodzenia
• Najwięcej buhajów na liście top 100 ma WCHiRZ w Poznaniu – 45 buhajów ze średnim indeksem PF 147 (poprzednio 44 z indeksem PF 143);
• SHiUZ w Bydgoszczy ma 30 buhajów ze średnim indeksem PF 147 (poprzednio 32 z PF 142);
• MCHiRZ w Łowiczu ma 18 buhajów ze średnim indeksem PF 147 (poprzednio 16 z PF 142);
• MCB w Krasnem ma 3 buhaje z PF 143 (poprzednio również 3 z PF 140);
• 4 buhaje ze średnim indeksem PF 146 należą do innych właścicieli niż spółki inseminacyjne (tab. 3).

Analizując subpopulację top 100 według właściciela i kraju pochodzenia buhajów należy stwierdzić, że:
• W grupie 18 buhajów z MCHiRZ w Łowiczu urodzone w Polsce stanowią 61%, a w Niemczech – 39%;
• W grupie 30 buhajów ze SHiUZ w Bydgoszczy urodzone w Polsce stanowią 37%, we Francji – 47%, w Niemczech – 17%;
• W grupie 45 buhajów z WCHiRZ w Poznaniu urodzone w Polsce stanowią tylko 20%, w Holandii – 29%, w Niemczech – 29%, we Francji – 11%, w Danii – 7%, we Włoszech i w Hiszpanii – po 2%;
• W grupie 3 buhajów z MCB w Krasnem 2 pochodzą z Niemiec, a jeden z Polski.

W sumie na liście top 100 najlepiej wycenionych buhajów, które są wpisane do polskich ksiąg hodowlanych, zwierzęta urodzone w Polsce stanowią tylko 36%, czyli dużo mniej niż w całej wycenionej populacji 71%. Buhaje z Niemiec stanowią 27% listy top 100, z Francji – 19%, z Holandii – 13%, z Danii – 3%, z Włoch i Hiszpanii – po jednym procencie.

Tak mały procent buhajów polskiego pochodzenia dowodzi, że coraz częściej spółki inseminacyjne sięgają po rozpłodniki pochodzące z innych krajów. A przecież mają doskonałe narzędzie do pracy hodowlanej w postaci możliwości genotypowania dużej liczby zwierząt w celu poszukiwania wybitnych genetycznie osobników. Genetyka wymaga dużych nakładów inwestycyjnych, które przynoszą zwrot poniesionych kosztów za kilka lub nawet kilkanaście lat. Buhaje pochodzące z importu powinny stanowić niewielki procent ogólnej liczby buhajów w naszych krajowych programach selekcyjnych.

ANALIZA TOP 10 BUHAJÓW Z NAJWYŻSZĄ OCENĄ WARTOŚCI HODOWLANEJ
Średnia wartość indeksu selekcyjnego PF buhajów z rankingu top 10 wynosi 154 jednostki, natomiast poprzednio była na poziomie 150 jednostek PF (tab. 5). Na liście top 10 każdy buhaj pochodzi po innym ojcu i dziewięć jest zakupionych z importu (tab. 4). Buhaj Garick (PF 136) jest młodym amerykańskim buhajem, urodzonym w styczniu 2016 roku, i ma już syna Garetta (PF 158), urodzonego w kwietniu 2018 roku. Doskonale obrazuje to, jak szybko aktualnie zmieniają się pokolenia nowych buhajów i jak ogromne jest przyspieszenie postępu hodowlanego. Dlatego należy pamiętać, aby nie kupować dużych ilości nasienia buhajów, bo za kilka miesięcy zostaną one zepchnięte w dół listy rankingowej przez inne, dużo lepsze sztuki. Pozorna oszczędność może okazać się dużą stratą!

Zmiany na liście top 10 buhajów
Indeks selekcyjny, którym w naszym kraju jest PF (produkcja i funkcjonalność), służy między innymi do uszeregowania buhajów na listach rankingowych, co pozwala hodowcy na wybór najlepszych zwierząt na ojców następnego pokolenia. Przeanalizujmy zatem stawki 10 najlepszych buhajów na listach rankingowych z trzech ostatnich sezonów ocen wartości hodowlanej (tab. 5).

W analizowanym sezonie wszystkie buhaje w rankingu top 10 ocenione są genomowo. Liderem aktualnego rankingu jest wspomniany wcześniej buhaj pochodzący z Niemiec o imieniu Garett, należący do MCHiRZ w Łowiczu. Jest to pierwsza ocena tego buhaja. W poprzednim sezonie na 1. miejscu był hiszpański buhaj Millar, należący do WCHiRZ w Poznaniu, który w bieżącym rankingu plasuje się na 18. miejscu, z indeksem PF 151. W sezonie 2018/2 liderem top listy był polski buhaj Lucky ET, należący również do WCHiRZ w Poznaniu, który w obecnym rankingu plasuje się na 5. miejscu, a jego indeks selekcyjny PF wzrósł ze 151 w poprzedniej ocenie do 154 w aktualnej.

Przeanalizujmy, co się stało z pozostałymi buhajami z listy top 10 oceny 2019/1. Buhaj Mitch ET z 2. pozycji przesunął się na 17. lokatę, a jego indeks PF pozostał bez zmian i wynosi 151 jednostek PF. Buhaj Moon z 4. miejsca lekko przesunął się w dół listy na 9. pozycję, ale jego indeks wzrósł o trzy jednostki. Natomiast buhaj Part przesunął się aż na 28. miejsce (PF 149). New Jersey w poprzednim sezonie znajdował się na 6. pozycji, a aktualnie jest na 25. (PF 150). Mastrolili przesunął się w dół listy na 23. miejsce (PF 150). Buhaj Urquell ET obniżył swoją lokatę w rankingu i z pozycji 8. uplasował się na 27. (PF 149). Watson ET z 9. lokaty przesunął się w dół listy o 10 miejsc, na 19. pozycję – wzrost indeksu PF ze 148 na 151. Buhaj Unicat ET był 10., a obecnie jest aż 39. (PF 147).

W sezonie 2019/2 wszystkie buhaje z listy top 10 2019/1 pogorszyły swoją pozycję na liście rankingowej w porównaniu do poprzedniego sezonu. Spadek pozycji w rankingu jest normalnym zjawiskiem, oznacza, że buhaje są spychane w dół listy przez nowe, lepsze sztuki, co jest dowodem postępu genetycznego. Jednak te wahania z sezonu na sezon nie powinny być zbyt duże, zwłaszcza jeśli ocena buhaja wykonana jest z wysoką precyzją.

W ocenie 2018/3 sześć buhajów należało do WCHiRZ w Poznaniu, po dwa – do SHiUZ w Bydgoszczy i do MCHiRZ w Łowiczu. W poprzedniej ocenie do WCHiRZ w Poznaniu należało aż osiem buhajów, a właścicielem pozostałych dwóch był SHiUZ w Bydgoszczy. Aktualnie do WCHiRZ w Poznaniu należy pięć buhajów, natomiast trzy są własnością MCHiRZ w Łowiczu i dwa – SHiUZ w Bydgoszczy (wyk. 5).

W aktualnej ocenie jedyny buhaj na liście top 10 pochodzący z polskiej hodowli to Proton, należący do SHiUZ w Bydgoszczy. Dziewięć rozpłodników zostało zaimportowanych z: Niemiec (4), Francji (2), Hiszpanii (1), Holandii (1) i Danii (1). Proton ma wysoki indeks selekcyjny PF (153), ale również doskonałą długowieczność (151), produkcję, pokrój (poprawia zwłaszcza budowę wymienia) oraz wysoką wartość hodowlaną dla komórek somatycznych. Znajduje się w jednym procencie buhajów z najwyższą wartością hodowlaną. Rozpłodnik pochodzi po kanadyjskim ojcu Westcoast, który ma wysoki inbred (11,44). Hodowcą buhaja jest OHZ Gajewo sp. z o.o., gdzie urodził się w wyniku embriotransferu. Biologiczna matka jest hodowli francuskiej.

ANALIZA BUHAJÓW POCHODZĄCYCH Z POLSKIEJ HODOWLI
Analiza ta dotyczy tylko buhajów, których wartość hodowlana została oceniona na podstawie genomu i urodzonych w okresie 2014–2018, gdyż ta najmłodsza generacja zwierząt jest miarą postępu genetycznego w ostatnich latach, a także obrazuje kierunek pracy hodowlanej spółek inseminacyjnych. W każdym kraju część rozpłodników wykorzystywanych w unasienianiu samic może pochodzić z importu, jednak ważne jest, aby ten udział nie był zbyt duży, ponieważ programy oceny i selekcji buhajów powinny bazować głównie na polskiej bazie selekcyjnej, która jest coraz większa, i promować rodzimą hodowlę bydła. Sięganie po obcą genetykę powinno dotyczyć wartościowych zwierząt, unikatowych linii genetycznych i stanowić wzbogacenie polskiej hodowli.

Udział buhajów urodzonych w Polsce w całkowitej liczbie buhajów ocenionych genomowo w poszczególnych spółkach mieści się w przedziale od 89% w MCHiRZ w Łowiczu do 55% w WCHiRZ w Poznaniu (wyk. 6). Analiza ta pokazuje coraz wyraźniej różnice w systemie wyboru buhajów między spółkami, które w swoich programach bazują głównie na polskiej hodowli, tak jak MCHiRZ w Łowiczu, w stosunku do tych importujących młode buhaje zgenomowane za granicą i w Polsce.

W tabeli nr 6 przedstawiamy listę 10 najlepszych buhajów urodzonych w Polsce. Ich średnia wartość hodowlana wynosi 148 jednostek PF (+4 w porównaniu do sezonu 2019/1) z wartościami w przedziale pomiędzy 153 a 146 jednostek PF.

Numerem jeden na tej liście jest buhaj Proton z indeksem selekcyjnym PF równym 153 jednostki, dzięki któremu znalazł się na liście top 10 wszystkich buhajów ocenionych w Polsce.

Niezmiennie zachęcamy hodowców do jak najszerszego użytkowania nasienia polskich rozpłodników i aktywnego udziału w programach oceny i selekcji buhajów krajowych spółek inseminacyjnych poprzez genomowanie jałówek, płukanie matek buhajów i planowane kojarzenia z ojcami buhajów.

Podsumowanie
W artykule tym po raz drugi przedstawiliśmy nową analizę oceny wartości hodowlanej buhajów 2019/2, która bierze pod uwagę pięć najmłodszych generacji buhajów ocenionych na podstawie genomu i ocenionych tradycyjnie na córkach.

Średnia wartość hodowlana wszystkich ocenionych buhajów w sezonie 2019/2 jest większa o jedną jednostkę w porównaniu do sezonu 2019/1 i wynosi 122 jednostki indeksu PF.

Buhaje ocenione na podstawie genomu mają wyższą wartość hodowlaną o 15 jednostek PF w stosunku do buhajów ocenionych konwencjonalnie.

Buhaje urodzone w latach 2014–2018 mają wyraźnie wyższą wartość hodowlaną w porównaniu do buhajów urodzonych w latach wcześniejszych, co potwierdza znaczne przyspieszenie postępu genetycznego (postęp genetyczny 5,4 jednostki PF rocznie).

Zwiększa się udział buhajów pochodzących z importu w polskich programach hodowlanych.

MCHiRZ w Łowiczu w swoim programie selekcji buhajów bazuje głównie na genetyce pochodzącej z polskich hodowli.

Polskie podmioty realizujące programy hodowlane powinny jak najwięcej inwestować w rozwój polskiej genetyki, podobnie jak to robią spółdzielnie inseminacyjne w krajach takich jak Niemcy, Francja, Holandia czy Dania. 