Jak to się robi w SOL?
Chcemy ułatwić pracę z SOL hodowcom, którzy już są jego użytkownikami, oraz zachęcić pozostałych czytelników HiChB do zainteresowania się tym programem. W tym celu zamierzamy publikować w kolejnych numerach naszego czasopisma artykuły zawierające wskazówki dotyczące pracy z programem SOL, które będą się ukazywały pod wspólnym tytułem „Jak to się robi w SOL?”.
Tekst: Joanna Kwaśniewska
W pierwszym artykule z tego cyklu skupimy się na czynnościach, jakie należy wykonać po uzyskaniu dostępu do programu. Chcemy przekonać Państwa, że te „pierwsze kroki w programie SOL” nie są trudne, a po ich wykonaniu SOL zacznie od razu wspomagać Was w codziennej pracy ze stadem.
Bezpieczeństwo przede wszystkim
Najpierw zadbajmy o to, żeby dane, które będziemy gromadzili w SOL, były bezpieczne, aby nikt niepowołany nie miał do nich dostępu. Dlatego po pierwszym zalogowaniu się do programu wskazana jest zmiana hasła. W tym celu należy kliknąć w zakładkę „Gospodarstwo” w menu głównym, a następnie w „Użytkownicy i pracownicy”. Przy nazwisku Głównego Użytkownika Gospodarstwa (dalej nazywanego w skrócie „GUG”) trzeba kliknąć niebieski kwadracik i wybrać opcję „Zmiana hasła”. Wystarczy wpisać stare hasło (to, które przysłali nam administratorzy programu), a poniżej dwukrotnie podać nowe, które użytkownik sam wybierze i które będzie znane tylko jemu. Nawet administratorzy systemu nie będą mieli do niego dostępu. A co będzie, jeśli zapomnimy swojego hasła? W takim wypadku można je zresetować (czyli ustawić od nowa), na ekranie logowania klikając „Zresetuj hasło”. Na wpisany adres e-mail (musi być zgodny z tym, który podawaliśmy przy zakładaniu gospodarstwa) zostanie przesłany link i nowe hasło, które po pierwszym zalogowaniu należy zastąpić własnym. Zdecydowanie zalecamy, aby nie udostępniać własnego loginu i hasła innym osobom! Jeśli w Państwa gospodarstwie z aplikacji SOL korzysta więcej osób, to każda z nich powinna mieć własny login i własne hasło. O tym, w jaki sposób GUG może udostępniać program innym użytkownikom, przeczytają Państwo w końcowej części tego artykułu.
Zatroszczmy się o młodzież
Gdy zadbaliśmy już o bezpieczeństwo danych, możemy zatroszczyć się o ich aktualizację. Po pierwszym zalogowaniu widać, że w gospodarstwie SOL znajdują się tylko krowy. Są to wszystkie sztuki, które były w stadzie na ostatnim próbnym doju. Jeżeli ubycia, przybycia i wycielenia krów są na bieżąco zgłaszane zootechnikowi oceny, to w programie powinny być widoczne wszystkie krowy, jakie mamy w gospodarstwie. Oczywiście z wyjątkiem tych, które przybyły do stada po ostatnim próbnym doju.
Inaczej rzecz się ma w przypadku tzw. młodzieży, czyli jałówek i buhajków. Informacje, jakie na ich temat posiada system SYMLEK, nie zawsze są kompletne i aktualne. Zgłaszanie zootechnikowi oceny informacji o przybyciach i ubyciach takich zwierząt nie jest obowiązkowe. Może się zatem zdarzyć, że niektóre zwierzęta są nadal w SYMLEK‑u przypisane do danego gospodarstwa, choć w rzeczywistości już z niego ubyły. Dotyczy to na przykład buhajków, których urodzenie jest odnotowywane w SYMLEK-u, ale nie było dotychczas sposobu poinformowania systemu o ich ubyciu z gospodarstwa. Dlatego przy tworzeniu gospodarstwa w SOL jałówki i buhajki nie są w nim automatycznie umieszczane, tylko oczekują na decyzję użytkownika w swego rodzaju „poczekalni”. Hodowca może je tam przejrzeć i przyjąć tylko te z nich, które rzeczywiście znajdują się w jego gospodarstwie.
Aby zajrzeć do wspomnianej „poczekalni”, należy kliknąć na pulpicie żółty przycisk z napisem „Przesłano Ci zwierzęta”. Wyświetli się lista zwierząt oraz wyszukiwarka, umożliwiająca wybieranie z tej listy takich zwierząt, które nas interesują. Teraz można zweryfikować, czy zwierzęta znajdujące się na liście faktycznie są w naszym gospodarstwie. Zwierzęta, które chcemy przyjąć do gospodarstwa, wskazujemy, zaznaczając checkbokxy przy ich numerach kolczykowych. Zaznaczanie dużej liczby zwierząt może znacznie ułatwić ten przycisk:
Po kliknięciu na niego wyświetlą się opcje „Zaznacz wszystko” (wszystkie zwierzęta widoczne na liście zostaną zaznaczone), „Odznacz wszystko” (cofa aktualne zaznaczenia) oraz „Odwróć zaznaczenie” (jeżeli były zaznaczone 3 zwierzęta, to po kliknięciu tego polecenia zostaną odznaczone, a zaznaczone będą wszystkie pozostałe).
Do przeglądania młodzieży przyjmowanej do gospodarstwa przydaje się wyszukiwarka – tutaj można wybrać np. numer obory, z której zwierzęta mają zostać wyświetlone (w przypadku, gdy do gospodarstwa SOL została przypisana więcej niż jedna obora SYMLEK). Jest ona użyteczna zwłaszcza wtedy, gdy zwierzęta przyjmowane do gospodarstwa chcemy od razu przyporządkować do konkretnych lokalizacji (o lokalizacjach piszę w dalszej części artykułu). Jako kryterium wyboru zwierząt (poza numerem obory SYMLEK) może też posłużyć rodzaj zwierzęcia lub data jego urodzenia. Jeżeli chcemy wyświetlić np. tylko buhajki, wystarczy wybrać ten rodzaj z listy w polu „Rodzaj zwierzęcia”. Jeżeli chcemy przyjąć do obory tylko te buhajki, które są w wieku do 3 tygodni, wystarczy dodatkowo podać datę urodzenia najstarszego zwierzęcia, które spełnia ten warunek. Oznacza to, że w tej wyszukiwarce (podobnie jak w innych wyszukiwarkach programu SOL) istnieje możliwość ustawienia kilku warunków, a program bierze je wszystkie pod uwagę i wyświetla tylko zwierzęta spełniające wszystkie zadane przez użytkownika kryteria. Można wreszcie wyszukać zwierzę po konkretnym numerze kolczykowym, wpisując jego fragment w odpowiednie pole.
Po zaznaczeniu zwierząt i kliknięciu przycisku „Przyjmij zwierzęta” pojawi się pytanie: „Czy potwierdzasz przyjęcie wybranego zwierzęcia?”. Po kliknięciu „Tak” program przejdzie do okna „Przydziel do grup”, a w nim szary przycisk „Lokalizacja” – to tutaj można wybrać, gdzie zwierzę ma zostać umieszczone. Po uzupełnieniu formatek należy kliknąć przycisk „Zapisz”. Od teraz dane wszystkich zwierząt znajdują się w programie. Czas je uporządkować!
Proste wyszukiwanie zwierząt
Żeby uzyskać informacje o zwierzęciu albo zanotować jakieś zdarzenie, które go dotyczy, trzeba najpierw to zwierzę wyszukać. Nic prostszego – SOL zawiera dwie wyszukiwarki, które pomogą szybko znaleźć konkretną sztukę lub otrzymać listę zwierząt spełniających zadane przez użytkownika warunki. Pierwsza wyszukiwarka (nazwiemy ją „małą”) pojawia się w wielu miejscach programu i pozwala na proste szukanie zwierząt, na podstawie niewielu kryteriów. Można do niej trafić z pulpitu, klikając ciemnoniebieski przycisk „Znajdź zwierzę”, z menu głównego – „Wybór zwierząt” -> „Znajdź zwierzę”. Ponadto jest ona umieszczona praktycznie w każdej liście zwierząt (w postaci okna z napisem „Warunki wyszukiwania”). Można w niej ustawić kilka warunków, wtedy zostaną wyszukane te zwierzęta, które spełniają je wszystkie.
Drugą wyszukiwarkę (nazywamy ją „dużą”) można znaleźć w menu głównym, w zakładce „Wybór zwierząt” -> „Wybierz zwierzęta”. Można też do niej przejść z „małej” wyszukiwarki, używając przycisku „Więcej warunków”. „Duża” wyszukiwarka oferuje możliwość wyszukiwania zwierząt według najróżniejszych warunków, które zostały podzielone na kilka sekcji: „Rodzaj, wiek, grupa”, „Laktacja, status”, „Rozród”, „Wydajność dobowa” oraz „Zdarzenia”. Podział na sekcje wprowadzono jedynie dla wygody użytkownika – można jednak ustawić równocześnie warunki z kilku zakładek. Żeby ułatwić orientację w wykorzystaniu zakładek, te z nich, w których ustawiono jeden lub więcej warunków, są oznaczane ikonką notesu i ołówka. „Duża” wyszukiwarka daje naprawdę dużo możliwości wyszukiwania zwierząt. Dzięki tej funkcji możemy na przykład znaleźć krowy w drugiej laktacji, o wydajności od 25 do 35 kg mleka w ostatnim próbnym doju, które są aktualnie cielne. Albo jałówki w wieku od 12 do 15 miesięcy, które pochodzą po wskazanym ojcu, itd.
Otrzymaną w wyniku wyszukiwania listę (a także każdą inną listę znajdującą się w programie) można sortować, czyli porządkować rosnąco lub malejąco, według zawartości wybranej kolumny tej listy. Wystarczy kliknąć na nagłówek kolumny (niebieska strzałka), np. na numer laktacji w wykazie krów, aby zwierzęta zostały ustawione rosnąco, według numeru laktacji. Drugie kliknięcie nagłówka powoduje zmianę uszergowania na odwrotną (z rosnącej na malejącą lub z malejącej na rosnącą). Użycie wyszukiwarek oraz sortowanie list pozwala łatwo znaleźć te zwierzęta, o których potrzebujemy informacji lub dla których chcemy coś zapisać. 
Wyniki badań na cielność
Pierwszą informacją, którą warto i należy wpisać do SOL, jest potwierdzenie cielności krów i jałówek. Musimy to zrobić sami, bo w systemie SYMLEK nie ma odpowiedniej informacji, zatem nie można jej przekazać do SOL. Użytkownik musi zatem sam „poinformować” program, że dana samica jest cielna, wpisując wyniki badania na cielność. Wpisywanie wyników jest proste i szybkie – wystarczy kliknąć na zakładkę „Rozród”, a następnie „Cielność”. Tutaj domyślnie wyświetlają się wszystkie krowy do kontroli cielności. W wyszukiwarce można także ustawić wyświetlanie jałówek. Należy rozwinąć wyszukiwarkę (przez kliknięcie na niebieski napis „Warunki wyszukiwania” lub strzałkę po prawej stronie – zakreślone na rysunku) i w polu „Rodzaj zwierzęcia” dodać jałówki.
Teraz na liście widnieją wszystkie samice, od których pokrycia minęła wystarczająca liczba dni, aby można było je zbadać na cielność (domyślnie okres ten wynosi 42 dni, ale można to zmienić w ustawieniach kalendarza). Wystarczy zaznaczyć te, które miały wykonane badanie, i kliknąć przycisk „Grupowa rejestracja cielności”. Pojawi się prosta formatka, w której wystarczy podać datę badania, jego wynik oraz wybrać krycie, które uznajemy za skuteczne. Dodatkowo można wpisać sposób badania (palpacyjne, USG lub test ciążowy) oraz osobę, która wykonała badanie. Jeżeli wszystkie wymagane pola zostały wypełnione, klikamy przycisk „Zapisz” – program wyświetli kolejną samicę.
Jak Państwo widzą, wpisanie wyniku jest szybkie i proste, a daje wiele korzyści:
• W momencie zarejestrowania pozytywnego wyniku badania, SOL automatycznie nalicza termin zasuszenia, przygotowania do porodu oraz porodu. Program uprzedza o zbliżających się terminach. Istnieje możliwość wydrukowania terminarza zasuszeń lub wycieleń.
• Na pulpicie dostępny jest wykres, który wskazuje liczbę krów i jałówek cielnych.
• Wyniki badania na cielność znajdują odbicie w analizach stanu rozrodu, które sporządza program na życzenie użytkownika, takich jak „Stan rozrodu krów i jałówek”, „Skuteczność inseminacji” oraz „Wskaźniki rozrodu”.
Wynik badania na cielność można również wpisać indywidualnie w karcie jałówki-krowy. Samicę, której chcemy wpisać tę informację, można znaleźć, przeglądając „Wykaz krów” lub „Wykaz jałówek” – obie listy są dostępne z pulpitu. Można też uruchomić wyszukiwarkę „Znajdź zwierzę”. Jeśli przy pomocy tej wyszukiwarki poszukujemy konkretnego zwierzęcia, to w polu „Numer” można wpisać numer lub jego fragment (np. 4 największe cyfry na kolczyku), bądź nazwę zwierzęcia (w polu „Nazwa”). Teraz wystarczy kliknąć „Wyszukaj”, by wyświetliła się lista tych zwierząt, których numer lub nazwa spełniają nasze oczekiwania. Następnie należy kliknąć na wyróżniony szarym tłem numer kolczykowy, aby przejść do karty zwierzęcia. Tam wybieramy zakładkę „Rozród” i klikamy przycisk „Nowa cielność”. Wpisywanie danych przebiega identycznie, jak we wcześniej opisywanym przypadku. Jeszcze łatwiejszy sposób – po wyszukaniu zwierzęcia najeżdżamy na wiersz z jego numerem, klikamy niebieski kwadracik i wybieramy „Cielność” – program od razu przejdzie do zakładki „Rozród” w karcie jałówki-krowy.
Informacja o tym, że samica jest cielna, musi pochodzić od użytkownika. Program SOL w żadnej sytuacji nie wpisuje takiej informacji „sam z siebie”, a zwłaszcza nie przyjmuje „z automatu”, że krowa lub jałówka jest cielna, bo od jej pokrycia minęło dużo czasu, a później nie odnotowano dla tej samicy żadnej rui lub następnego krycia. Z drugiej strony program w żaden sposób nie sprawdza, skąd użytkownik wie, że krowa jest cielna. Informacja o cielności jest bardzo istotna i zdecydowanie zalecamy, aby opierała się na wynikach odpowiedniego badania. Ale jeśli użytkownik chce wpisać informację o cielności krowy kierując się wyłącznie własnym przekonaniem, to może to zrobić.
Porządkujemy stado
Wprowadzenie informacji o cielności krów i jałówek jest podstawą podziału samic w zależności od ich stanu reprodukcyjnego (w SOL nazywanego „statusem reprodukcyjnym”).
Samice dzielą się zatem na „pokryte” (z jeszcze niewiadomym skutkiem), „cielne” (to te, których cielność potwierdził użytkownik) oraz „kryte nieskutecznie” (badanie na cielność wykazało, że nie są cielne). Dwie inne grupy samic to zwierzęta „w okresie spoczynku” (nienadające się jeszcze do krycia) oraz „do badania” (ich przydatność do krycia powinna być potwierdzona przez użytkownika). Zwierzęta można również wyszukać według rodzaju i osobno oglądać zestawienia dla krów, jałówek, buhajów i buhajków. Jeżeli chcemy zrobić podział gospodarstwa na grupy wiekowe, ponieważ pod koniec miesiąca jest potrzebny obrót stada, to w tym wypadku również nie musimy się martwić – program zrobi obrót z zadanego przedziału czasu (będziemy o tym pisać w kolejnych numerach HiChB). W przypadku wielu gospodarstw opisane kryteria podziału stada na grupy mogą być wystarczające. Jeśli jednak stado jest duże, rozlokowane w wielu budynkach (a czasem nawet w wielu miejscowościach), użytkownik może chcieć wprowadzić podział stada na grupy odzwierciedlające rozmieszczenie zwierząt w poszczególnych obiektach inwentarskich. Aby „ogarnąć” taką sytuację, wprowadzono w SOL możliwość podzielenia stada na „lokalizacje”. Przez „lokalizację” rozumie się w SOL miejsce, gdzie zwierzęta się fizycznie znajdują. Może to być budynek inwentarski, kojec w obrębie budynku, ale także miejscowości (jeśli gospodarstwo ma obiekty w różnych miejscowościach). „Lokalizacje” mogą tworzyć dwu- lub nawet trzystopniową strukturę – jedna lokalizacja może wchodzić w skład drugiej, a ta w skład jeszcze innej. Odpowiada to dobrze znanej z praktyki sytuacji, w której gospodarstwo dzieli się na budynki, a w tych z kolei są wydzielone kojce dla zwierząt.
Lokalizacje tworzymy w zakładce „Gospodarstwo” -> „Struktura gospodarstwa”. To tutaj możemy w schematyczny sposób przedstawić swoje gospodarstwo i dowolnie je podzielić. Załóżmy, że w gospodarstwie są dwie obory, w tym jedna z porodówką, oraz jałownik z kojcami dla cieląt. Należy kliknąć na „Gospodarstwo” i wybrać zielony przycisk „Dodaj”, gdzie wpisujemy nazwę „Duża obora”. Pole „Opis” nie musi być wypełnione. W ten sposób tworzymy pierwszy szczebel struktury. W Dużej oborze jest porodówka, dlatego teraz klikamy na „Dużą oborę” i ponownie zielony przycisk „Dodaj”. Wpisujemy nazwę „Porodówka”. Na tej samej zasadzie tworzymy kolejne elementy gospodarstwa.
Lokalizacje mogą mieć dowolne nazwy. Pamiętajmy jednak, że dla programu nazwa ta określa jedynie miejsce, gdzie mogą się znajdować zwierzęta. Nie mówi nic o rodzaju zwierząt, jakie się tam znajdują. To użytkownik przydziela wedle własnego uznania zwierzęta do lokalizacji – program nie robi tego automatycznie (tak jak automatycznie nadaje statusy rozrodcze lub produkcyjne). Jeżeli utworzymy lokalizacje „Krowy dojne” i „Krowy zasuszone”, to nie oznacza, że po zarejestrowaniu zasuszenia krowy program przeniesie ją do lokalizacji „Krowy zasuszone”.
Użytkownik może przenosić zwierzęta między lokalizacjami za pomocą funkcji „Przemieszczenie wewnętrzne”. Wystarczy w menu głównym kliknąć „Przemieszczenia zwierząt”, a następnie „Przemieszczenie wewnętrzne”. Tutaj można wyszukać jedno lub więcej zwierząt, które chcemy przenieść do innej lokalizacji, zaznaczyć je i kliknąć przycisk „Przemieszczenia wewnętrzne”. Teraz podajemy datę przeniesienia oraz miejsce, gdzie zwierzę trafiło – w tym celu klikamy na szary przycisk „Lokalizacja” i wybieramy z wcześniej utworzonego „drzewka”. Następnie należy kliknąć „Zapisz” i wskazane zwierzęta są przypisane do odpowiedniej lokalizacji.
Trzeba w tym miejscu podkreślić, że SOL umożliwia podział stada na lokalizacje, ale go nie wymaga! To użytkownik decyduje, czy taka informacja jest mu w programie potrzebna. Jeśli nie, to nie warto poświęcać czasu, najpierw na tworzenie „struktury gospodarstwa”, a potem na przypisywanie zwierząt do poszczególnych lokalizacji i przenoszenie ich z jednej do innej. Zatem kiedy warto dzielić stado na lokalizacje, a kiedy nie? W przypadku gospodarstw utrzymujących kilkadziesiąt zwierząt wspomniany podział jest zwykle na tyle prosty, że bez trudu można go „ogarnąć” pamięciowo. Zwierzęta znajdują się często tylko w jednym lub dwóch budynkach, gdzie utrzymywane są albo indywidualnie (np. na uwięzi), albo w małych grupach. W takim stadzie gospodarz po prostu wie, gdzie one są i nie potrzebuje programu, żeby zlokalizować potrzebną krowę lub cielę. Inaczej rzecz się ma w gospodarstwach utrzymujących setki zwierząt, w wielu budynkach podzielonych na kojce, a w każdym kojcu może być po kilkadziesiąt osobników. W takim przypadku prowadzenie ewidencji rozmieszczenia zwierząt jest wskazane i pomaga w zarządzaniu nimi. Dotyczy to nie tylko lokalizowania zwierząt (np. w celu poddania ich badaniom weterynaryjnym), ale także możliwości analizowania wyników produkcyjnych osobno dla każdej lokalizacji.
Dodatkowi użytkownicy
Będąc Głównym Użytkownikiem Gospodarstwa, możemy zadecydować o tym, czy chcemy udostępnić innej osobie dostęp do programu SOL i do danych swojego gospodarstwa. Może to dotyczyć pracowników gospodarstwa lub osób współpracujących z nim, np. inseminatora, weterynarza czy doradcy żywieniowego lub hodowlanego. Stosownie do decyzji GUG-a dodatkowy użytkownik będzie miał możliwość rejestracji zdarzeń w programie, ale wszystko, co zapisze, będzie „podpisane” jego nazwiskiem. Zatem w każdym momencie będzie można ustalić, co, kto i kiedy wpisał do programu! Jak wspominałam na początku tego tekstu, dla bezpieczeństwa danych istotne jest, aby każda osoba, która w danym gospodarstwie ma dostęp do SOL, posługiwała się własnym loginem i hasłem. Żeby nadać wybranej osobie takie uprawnienie, GUG powinien kliknąć kolejno „Gospodarstwo”, „Użytkownicy i pracownicy”, a następnie przycisk „Dodaj pracownika”. Ważne, aby w tej formatce zaznaczyć radio button „Użytkownicy SOL”. Teraz wpisujemy imię i nazwisko, nadajemy login (min. 8 znaków), podajemy adres mailowy oraz określamy role, jakie dana osoba pełni w gospodarstwie. Role decydują o tym, w którym miejscu programu dana osoba jest podpowiadana jako wykonawca czynności. Zaznaczenie roli „inseminator” sprawi, że nazwisko użytkownika wyświetli się na liście wykonawców podczas rejestracji pokrycia, „badacz cielności” będzie figurował w formatce służącej do wpisywania wyniku badania na cielność, „badacz kondycji” to osoba, którą można wskazać jako oceniającą BCS, a rola „weterynaria” odnosi się do rejestracji wszystkich zdarzeń weterynaryjnych – osoba, która ma przypisaną tę rolę może być wskazywana jako ta, która stawia diagnozy, przeprowadza zabiegi, terapie i badania rutynowe. Objawy może zaobserwować każdy – dlatego na liście znajdują się wszyscy użytkownicy gospodarstwa. Teraz klikamy „Zapisz” – do nowo utworzonego użytkownika zostanie wysłany e-mail z jego loginem i hasłem.
GUG może określić szczegółowo zakres czynności, jakie utworzony użytkownik może wykonywać w programie. W tym celu na liście użytkowników klikamy na niebieski kwadracik przy nazwisku danego użytkownika i wybieramy opcję „Przydzielanie uprawnień do funkcji”. Osoby zainteresowane tą kwestią odsyłamy do „instrukcji” programu, gdzie opisano dokładnie sposób nadawania (i odbierania) uprawnień użytkownikom dodatkowym.
Mamy nadzieję, że przedstawione wskazówki ułatwią początek pracy z programem SOL tym, którzy już się zdecydowali na jego użytkowanie, a innych przekonają, że warto się nim zainteresować.
Zapraszamy do przeczytania kolejnego artykułu z cyklu „Jak to się robi w SOL”. Pokazujemy w nim, jak zarejestrować w programie podstawowe zdarzenia, z którymi mamy do czynienia w stadzie, takie jak przybycia i ubycia zwierząt oraz wycielenia i zasuszenia. Informujemy też, jak sporządzić automatycznie „Wykaz Zdarzeń” dla zootechnika oceny.
