Poprawna dezynfekcja urządzeń udojowych – cz. 1

Dokładne usunięcie resztek mleka i jego osadów z całej instalacji udojowej umożliwia uzyskanie wysokiej jakości mikrobiologicznej mleka – zatem na co należy zwrócić uwagę?

tekst i zdjęcia: DR SEBASTIAN SMULSKI, UNIWERSYTET PRZYRODNICZY W POZNANIU

Wysoka jakość produkowanego mleka jest podstawą rentowności tego kierunku. Na jakość surowca składają się przede wszystkim:
• niska liczba komórek somatycznych,
• niska liczba bakterii w mleku,
• brak obecności substancji hamujących.

Pierwszy z wymienionych wymogów najtrudniej spełnić. Regulacje prawne nakazują utrzymywanie liczby komórek somatycznych na poziomie niższym niż 400 tys./ml. Wymieniona liczba absolutnie nie wskazuje, że wymiona krów są zdrowe. Wręcz przeciwnie, jest to informacja nakazująca podjęcie działań profilaktyczno-leczniczych. Brak obecności substancji hamujących (w tym głównie antybiotyków) można uzyskać najłatwiej. Kwestię tę już omawiałem na łamach „Hodowli i Chowu Bydła” w wydaniu styczniowym 2018 r. Utrzymanie niskiej liczby bakterii, tj. poniżej 100 tys. w mililitrze produkowanego białego surowca, nie jest trudne do uzyskania, ale zależy od wielu czynników. Najczęstszymi przyczynami przekroczenia norm ogólnej liczby drobnoustrojów w mleku są:
• niska jakość higieniczna doju,
• niewłaściwie funkcjonujący schładzalnik,
• niewłaściwie przeprowadzana dezynfekcja urządzeń udojowych,
• obecność dużej liczby krów zakażonych bakteriami, które prowadzą do wzrostu ogólnej liczby bakterii.
W niniejszym artykule omówię błędy popełniane podczas dezynfekcji urządzeń udojowych.

Mleko – dobra pożywka dla bakterii
Wspomniana dezynfekcja jest konieczna, gdyż mleko przepływające przez instalację udojową jest bardzo dobrą pożywką dla drobnoustrojów. Aparaty udojowe, kolektory, krótkie i długie przewody mleczne, rurociąg, wszystkie metalowe lub szklane zbiorniki, pompa do mleka muszą zostać zdezynfekowane (ryc. 1). Obecność nawet niewielkiej ilości mleka prowadzi do gromadzenia się osadów i namnażania się bakterii. Bardzo łatwo dochodzi do namnażania się bakterii psychrofilnych (np. Pseudomonas aeruginosa), czyli takich, które są obecne w środowisku krów i potrafią namnażać się w temperaturze niższej niż temperatura ciała krowy. Bakterie te mogą występować w trocinach, na gumowych matach czy słomie.

W przypadku występowania podwyższonej liczby bakterii trudnych do rozpoznania wskazane jest wielokrotne pobranie próbek mleka zbiorczego podczas doju w celu wykrycia źródła problemu. Przed rozpoczęciem doju należy skontrolować puste zbiorniki na mleko (schładzalniki), aby ocenić ich czystość i innych powierzchni, które stykają się z mlekiem. Następnie, bezpośrednio po rozpoczęciu doju, należy pobrać próbkę mleka, które przez rurociąg mleczny wpłynęło do zbiornika. Kolejne próbki należy pobierać okresowo w czasie całego doju. Badamy je w laboratorium na ogólną liczbę bakterii tlenowych zawartych w jednym mililitrze mleka surowego. W przypadku występowania wysokiej liczby bakterii w pierwszej próbce prawdopodobnym ich źródłem są niedokładnie umyte/zdezynfekowane urządzenia udojowe. Natomiast w przypadku niskiej liczby bakterii w pierwszej próbce i wysokiej w kolejnych należy podejrzewać, że źródłem zanieczyszczenia jest mleko znajdujące się w zbiorniku (zbiorcze). Pojawienie się próbki z wysoką liczbą bakterii po szeregu próbek z ich niską liczbą, wskazuje, że prawdopodobnym źródłem tych chorobotwórczych mikroorganizmów jest wydojenie krów zakażonych Str. agalactiae lub Str. uberis. Powolny wzrost liczby bakterii w kolejnych próbkach pobieranych podczas doju może wskazywać, że w systemie udojowym ma miejsce ich inkubacja lub system chłodzenia nie działa właściwie. Inkubacja w rurociągu mlecznym jest problemem, który pojawia się głównie w wielkich stadach, gdzie dój trwa przez wiele godzin. Może być także następstwem złego wypoziomowania przewodów udojowych i w konsekwencji zastoju mleka w instalacji.

Dezynfekcja urządzeń udojowych
Efektywna dezynfekcja usuwa wszystkie pozostałości mleka, bakterii oraz osadów mlecznych. Jest realizowana przez zastosowanie mieszaniny powietrza i gorącej wody wraz z zastosowaniem właściwych środków. Każdy system udojowy powinien być poddany czyszczeniu bezpośrednio po doju, łącznie z podgrzaniem urządzeń udojowych w trakcie dojenia krów.

Podczas gromadzenia się mleka dochodzi do odkładania się osadów organicznych i nieorganicznych. Wśród organicznych odkłada się tłuszcz, mleko oraz cukry. Wśród nieorganicznych – kamienie mleczne, które składają się z wapnia, magnezu oraz żelaza. Osad z tłuszczu mlecznego usuwamy przede wszystkim za pomocą podgrzanej wody. Aby doszło do jego rozpuszczenia temperatura wody nie może być niższa niż 35⁰C w każdym miejscu instalacji udojowej, zwłaszcza w jej newralgicznych, martwych punktach (ryc. 2).

Stosowanie środków dezynfekcyjnych
Właściwa temperatura wody myjącej nie powinna być niższa niż 60–70⁰C. Warto dotknąć ręką bojler z wodą w celu sprawdzenia jej temperatury, gdyż zamontowany w urządzeniu wskaźnik po latach użytkowania może nie być sprawny. Oprócz wody stosujemy naprzemiennie środki zakwaszające i alkalizujące. Instrukcje stosowanych środków zawierają dokładne informacje odnośnie do przeprowadzanego mycia. Należy się z nimi zapoznawać.

Osad z tłuszczu i białka usuwany jest za pomocą środków alkalizujących. Osad mineralny – przede wszystkim za pomocą środków zakwaszających. Główne właściwości dezynfekujące wykazuje preparat alkalizujący. Zastosowanie zalecanych stężeń to jeden z najważniejszych punktów mycia. Środki zasadowe zawierają najczęściej roztwory chloru w ilości 500 ppm (ang. parts per million). Zalecane stężenie wodnego roztworu do dezynfekcji preparatem zasadowym wynosi 0,5% lub 0,6%. Środki zakwaszające oparte są na roztworach kwasu fosforowego. Zalecane stężenie tego kwasu w wodnych roztworach dezynfekujących wynosi 0,5%. Jakie konekwencje niesie zastosowanie niewystarczającej ilości preparatów do dezynfekcji? Zbyt niskie ich stężenie prowadzi do wzrostu ogólnej liczby bakterii w sprzedawanym mleku. Dochodzi wtedy do gromadzenia się osadów, które później trudno zlokalizować i usunąć. Z drugiej strony, zbyt duże stężenia prowadzą do niszczenia elementów gumowych, zwłaszcza gum strzykowych (ryc. 3).

Codziennego sprawdzenia wymaga zbiornik na mleko. Czasami wskutek błędów zdarza się, że część środków do dezynfekcji nie zostaje wypłukana i pozostaje w zbiorniku, gdzie ulega rozcieńczeniu mlekiem. Taka sytuacja jest łatwa do wykrycia w laboratorium mleczarnianym, a dalsze konsekwencje są czytelnikom znane.  

W kolejnej części omówię najczęściej występujące błędy popełniane podczas mycia urządzeń udojowych.